Czy moralność pochodzi od Boga? - prof. Jacek Hołówka i dr Bogdan Dziobkowski #2
Вставка
- Опубліковано 8 вер 2024
- Na czym polega relacja religii i moralności? Etyka której religii jest prawdziwa? Jakie jest rozwiązanie dylematu Eutyfrona? Co to znaczy, że Bóg jest dobry? Czy potrzebujemy religijnego uzasadnienia moralności? A może w ogóle nie potrzebujemy żadnego?
O tym Karol Fjałkowski rozmawia z prof. Jackiem Hołówką i dr Bogdanem Dziobkowskim z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, redaktorami naukowymi pracy zbiorowej pt. "Filozofia religii. Kontrowersje", która ukazała się nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN.
Więcej szczegółów dotyczących książki "Filozofia religii. Kontrowersje" na stronie internetowej Wydawnictwa Naukowego PWN:
ksiegarnia.pwn...
Nasz profil na Facebooku: fundacja....
Jeśli doceniasz naszą pracę, możesz przyczynić się do dalszego rozwoju Fundacji Panteon, wspierając nas finansowo. Kwoty w dowolnej wysokości prosimy przesyłać z dopiskiem "darowizna na cele statutowe" na rachunek:
72 2530 0008 2041 1067 1112 0001
Twoja pomoc jest bardzo potrzebna i będzie dobrze wykorzystana, dzięki niej zorganizujemy nowe debaty i opublikujemy więcej filmów. Jesteśmy szczególnie wdzięczni za zlecenia stałe, nawet niewielkich kwot. Dziękujemy!
Ta dyskusja to crem de la crem !
Słuchanie takich ludzi to arcydzieło dla uszu. Balsam dla mej szarej istoty mózgowej. Zero argumentów ad personam, czysta argumentacja.
😍
19:50 Zgodzę się z dr Bogdanem Dziobkowskim. Filozofia jedynie spekuluje co do etyki szukając wyjaśnienia zachowań moralnych i te spekulacje są chybione, zmyślone (podobnie jak w religii). Odpowiedź co do genezy moralności jak zwykle daje współczesna nauka. Są to ewolucyjnie uwarunkowane instynkty (emocje) moralne + uwarunkowania kulturowe, które na te emocje się nakładają i je kształtują. Etyka to namysł nad moralnością i etyka także jest generowana intersubiektywnie w konkretnych okolicznościach kulturowych. Nie jest w żaden sposób absolutna, chociażby z tego powodu, że wraz z nowymi odkryciami i wyzwaniami ludzkości wciąż powstają nowe dylematy moralne, których wcześniej nie było, a które trzeba rozwiązywać. Filozofia jak zwykle jest z tyłu za nauką i w obecnej dobie wygląda na jej parodię.
Z kolei po etyce idzie prawo, czyli normy prawne i system prawny obowiązujący w konkretnych społecznościach.
@Eljot79
Nihilizm nie ma nic wspólnego z ewolucją. Ewolucja warunkuje wszelkie nasze zachowania, w tym zachowania moralne. Nie są one charakterystyczne wyłacznie dla homo sapiens, lecz dotyczą innych istot - zwierząt prowadzących stadny tryb życia (społeczny). Kooperacja, altruizm krewniaczy, altruizm odwzajemniony - to są terminy, z którymi powinieneś się zapoznać, chociażby w popularnej wikipedii.
Nawet jeśli nasza moralność jest uwarunkowana genetycznie to wciąż pozostaje problem konieczności istnienia norm i praw moralnych. Bez nich nie moglibyśmy żyć w społeczeństwie. Bez względu na faktyczne pochodzenie naszej wewnątrznej moralności etyka musi istnieć aby na jej podstawie budować prawo.
@Eljot79 zapewne masz na myśli nihilizm moralny. I masz w tym dużo racji. Z tym że nihilizmowi moralnemu trudno zaprzeczyć. Czy istnieją jakiekolwiek normy, które istniały zawsze, niezależnie od kultury ani czasu?
@@burninjohn8784
Zachowania moralne są u swoich podstaw uwarunkowane genetycznie. Ale potem na ten podstawowy kompas moralny nakłada się kultura. Tworzymy normy prawne na dany czas i okoliczności. To fakt. Tworzymy prawo, które jest efektem namysłu nad moralnością (etyką). Z tym że powszechne doświadczenie ludzkości pokazuje, że z czasem i stopniowo zmieniamy prawo, bo zmienia się etyka.
Filozofia jest ojcem nauki. Filozofia jest dziadygą wlekącym się o lasce za nauką i najpewniej już nigdy jej nie dogoni.
wywiad, o którym nie wiedziałem, że jest mi potrzebny :)
Miód na uszy! Pachnący, leśny.😊
Ja się interesuję filozofią, czytam filozofię, uwielbiam filozofię.🙂
Ja również.
Ale wolę naukę.
Skomplikowane to wszystko I tajemnicze 😯!?/ b.przydatna rozmowa dla wszystkich👁!?#zdrowia I pomyślności w pokojowej rzeczywistości🏖
Super ... czekam na więcej !
super
Może nie chodzi o to, żeby zdefiniować dobro, ale żeby zdefiniować czym jest zło, czyli to co nie jest dobrem?
Nazwałbym zło świadomym szkodzeniem. Niepowstrzymaniem się od czynienia krzywdy. Jasne, że wchodzi całe pole koloru szarego, jak "mniejsze zło", "zgniły kompromis", ale wątpliwe zło nie zajmuje nas tak jak świadome zło - życie kosztem innych na przykład, bo tak komuś łatwiej.
A dobro to cała reszta czynów i decyzji. Ktoś jest więc dobry kto nie czyni krzywdy.
Skoro świadome to znaczy, że przynależy do świata ludzi wyłącznie. Zwierzęta nie mają tak rozwiniętej wolnej woli, żeby można było dać im taką ocenę. Są przeważnie uwarunkowane i postępują wg schematu, lub pod władzą instynktów. Świat pozaludzki jest więc amoralny.
Już chociaż to jest oznaką, że między człowiekiem, a zwierzęciem jest pewna przepaść i nie do końca należymy do harmonii flory i fauny, do jakiejś biocenozy.
Nie istnieje tak naprawdę życie w zgodzie z naturą. Wie to każdy sadownik czy rolnik. Jeśli pozwoli się w sadzie życiu naturalnie rozwijać to każda śliwka będzie robaczywa, a wiśnie zeżrą mu szpaki. Nie mówiąc o osach, dzikach, wszelakich robalach. Bez zabiegów sadowniczych owoc karłowacieje, a drzewa mogą chorować i nie dawać owocu.
Jeśli ktoś byłby zainteresowany imionami archaniołów, do których nawiązał pan profesor, to proszę, cała siódemka:
Michał
Gabriel
Rafał (Rafael)
Uriel (Fanuel)
Barachiel
Sealtiel
Jehudiel
Tak na marginesie chrześcijańska interpretacja i wiedza o archaniołach opiera się głównie na księdze Henocha, która wypadła z kanonu Starego Testamentu, choć była znana i odwołania do tej księgi w Nowym Testamencie da się odnaleźć m. in. w Liście św. Judy.
Drogi Karolu (pozwolę sobie na ty :) ), strasznie byłabym ciekawa twojej debaty z moim ojcem. Nie jest on jakimś duchownym czy innym teologiem, ale jak dyskutujemy na tematy religii, kościoła itp., to widzę oczami wyobraźni, o ileż barwniej byłoby przeciwstawić mu w rozmowie kogoś kompetentniejszego ode mnie...
Czy byłbyś skłonny wziąć udział w takiej debacie? Zorganizowanie to rzecz drugorzędna, ale czy byś chciał? Jestem bardzo ciekawa, czy wymyśliłby jakieś argumenty, których jeszcze nie słyszałeś, może to będzie ciekawe :D
Pozdrawiam serdecznie! Rówieśnik od Augustyna na Sudeckiej.
No to słucham...
Jeżeli ktoś szuka głębszych odpowiedzi to ,,,PIOTR LISTKIEWICZ ,,,,POZDRO
Moore to jednak filozofia brytyjska. Wystarczy wyjść poza nią i problem błędu naturalistycznego nie istnieje.
...ale ogólnie bardzo ciekawa rozmowa. Można się nie zgadzać w wielu kwestiach, ale poziom dyskusji rzadko spotykany w internecie.
Bardziej przekonuje dr Dziobkowski. Wybór etyki to kwestia pewnych emocji, woli, wiary, a nie filozofii. Podobnie, analiza funkcjonowania moralności w religii - to raczej moralność - w katolicyzmie głównie pokora - kształtuje dojrzałość religijną, a nie religijność kształtuje moralność (co zresztą jest zgodne z treścią tego wyznania). Uzasadnienie? Ot, po prostu istnieje wiele osób, które uważają się za głęboko religijne - chrześcijańskie, a jednak są z perspektywy Nowego Testamentu niemoralne oraz niedojrzałe religijnie. W drugą stronę praktycznie to nie występuje.
Dziękuję Panu Karolowi za zorganizowanie ciekawej dyskusji. Z mojej strony, jako katolik, mogę powiedzieć, że etykę chrześcijańską i stwierdzenia typu "Bóg jest dobry" rozumiem w sensie Mill'a juniora. Zresztą on sam pisze swój "Utylitaryzm" z intencją zawarcia w nim m. in. myśli chrześcijańskiej i moim skromnym zdaniem (poświeciłem "Utylitaryzmowi" ponad 6 miesięcy, gdy pisałem publikację na ten temat), robi to znakomicie.
Po co porządkować myśli etyczne skoro po nawet po takim uporządkowaniu nie wiadomo jak czynić dobrze? Jedynym efektem takiego uporządkowania jest obnażenie niekonsekwencji (czyli głupoty lub hipokryzji) w decyzjach moralnych podejmowanych przez różne ugrupowania deklarujące się za jedną z etyk. Etyka jest tak naprawdę bardzo trudna z czego ludzie nie zdają sobie sprawy.
Jednym z kluczowych problemów jest niezwykle podatne na ekwiwokację pojęcie "dobra". Jeśli chodzi o umocowanie etyki na mocnych fundamentach, to szukałbym tego raczej w tym co jest wspólne we wszystkich religiach, włączając w to wierzenia plemienne, czyli np. "nie zabijaj bez powodu".
Bóg nie istnieje czyli w kwestii dobra czy zła ma raczej niewiele do powiedzenia. Zwykle mówi to co na dane tematy ma do powiedzenia ten który danego boga wymyślił i wyfantazjował. Myślę, że opuściliśmy już te mroczne obszary zastanawiania się nad intencjami urojonych bytów. tego nie można - nie wolno - traktować poważnie. Dobro, jak wiele innych pojęć jest terminem złożonym. Mimo trudności da się je uzasadnić, wyjaśnić, wytłumaczyć. Konieczne do tego jest odrzucenie tak zwanego dobra transcendentnego - Nic takiego bowiem nie istnieje. Nie istnieje bóg i nie istnieje transcendentne dobro. Wszechświat nie został stworzony w jakimś celu i do żadnego celu nie zmierza. Czyli kosmiczne dobro jest takim samym urojeniem jak nadnaturalne byty. Wiemy bardzo dobrze , że dobro w wymiarze społecznym ( inny nie istnieje ) składa się z zaufania, sympatii, bezpieczeństwa, sprawiedliwości. Kamieniowi nie można wyrządzić krzywdy, podobnie jak mocom nadprzyrodzonym. Etyka dotyczy istot posiadających wrażliwość i zdolność do cierpienia i doświadczania krzywdy i radości. Religia uzasadnia moralność - sztywny gorset behawioralny ukształtowany w oparciu o przesądy, uprzedzenia i dtradycje i dogmaty z nich powstające. religia nie ma nic do powiedzenia w kwestii etyki. Etyka jest uniwersalną refleksją stojącą ponad osobistymi wrażeniami wynikającymi z uwarunkowania lokalnymi zabobonami. Nie jest związana żadną ideologią , żadną ideologiczną lojalnością, dogmatem czy tabu. W centrum uwagi znajduje się krzywda, cierpienie, radość, satysfakcja a także charakter i struktura relacji pomiędzy wrażliwymi istotami tworzącymi głębokie relacje z otoczeniem żyjącymi we wspólnych ekosystemach. Przyj,mjąc perspektywe czy realność istnienia wyfantazjowanych duchów i transcendecji dobra czy zła musimy nieuchronnie wpadać w absurdy uzasadniania tego dlaczego dobre i sensowne było wyginiącie dinozaurów, dlaczego dobry i sensowny jest rak dlaczego dobre są rtzęsienia ziemii. Myślę, że powinniśmy wreszcie skończyć komplikować sobie i innym życie poważnym traktowaniem infantylnych bo antropocentrycznych fanatzji i urojeń projektowanych na być może bezgraniczny wszechświat, i zająć się tym co rzeczywiste. Pozdrawiam
Rodzimy sie w świecie, który następnie odkrywamy wraz z wiekiem,ale aż do śmierci nie przybliżamy sie do zrozumienia istoty kazdej rzeczy w świecie. Rozum ,którym posługujemy się, świadczy , że wniknąć w istotę tych rzeczy nie może.
Poznajemy jednak przez nieprawdopodobne skomplikowanie, piękno, misterną doskonałość techniczną, wszystkich tych rzeczy ,ze sa to zaprojektowane stworzenia przez Rozum Kogoś większego niż my. By to stwierdzić nie potrzeba nam nawet szczegółowego wglądu nauki w te dzieła. Wystarczy w szczerości rozsądnego rozumu się rozejrzeć by dostrzec natychmiast ten rozmach twórczy Stwórcy. Jednak możemy wybrać ewentualność , że świat jest ot tak ,po prostu z przypadku bez początku bez końca, np. Wszystko sie dla nas skończy wraz ze śmiercią, zgaśniemy jak iskra.Tez może być. Jednak dlaczego mamy uchwycić sie ideii tak bardzo malo prawdopodobnej w sensie matematycznym nawet.
Jesli stanowczo odrzucamy wiarę w Boga to dajmy sie poprowadzić logicznej mysli , która" jest "w rozumie ludzkim.
On nam podpowie czy świat , życie, my mamy sens.Logika podpowiada jest prawda i fausz .Szukajmy prawdy otwartym umysłem.
Szczęść Boże
Ja się bardzo mocno zastanawiam, gdzie niby moglibyśmy się doszukiwać w Biblii, czy w Katechizmie, czy innych prawdach wiary tego, że Bóg jest dobry.
Mamy fragmenty, gdzie stworzył to i tamto i powiedział "to jest dobre" i tu możemy przez analogię transponować robienie dobrych rzeczy na bycie dobrym, ale wprost to nie padło.
Psalmy wychwalają dobroć Boga, ale to są pieśni chwalebne. Głupia piosenka pana Jarząbka z "Misia" wychwala prezesa najlepszymi cechami, ale nijak nie potwierdza obiektywności tych pochwał, jedynie najwyżej przekonanie autora pieśni.
Najbliższe określenia Boga dobrym byłoby pytanie Jezusa "Czy jak was prosi dziecko o rybę dacie mu kamień wy, którzy źli jesteście?" w domyśle - tym, bardziej nie da Bóg, który jest dobry.
Główne prawdy wiary treż nie okreslają Boga dobrym, a jedynie sprawiedliwym, dla przypomnienia (lub wspomnienia dla osób, które ich nie znają):
Jest jeden Bóg.
Bóg jest Sędzią sprawiedliwym, który za dobro wynagradza, a za zło karze.
Są trzy Osoby Boskie: Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty.
Syn Boży stał się człowiekiem, umarł za krzyżu i zmartwychwstał dla naszego zbawienia.
Dusza ludzka jest nieśmiertelna.
Łaska Boża jest do zbawienia koniecznie potrzebna.
Chyba inaczej wygląda zło człowieka, niż zło Boga. Miało nie być królów a jednak człowiek zmienił wolę Boga na swoją zgubę. Trudno oczekiwać dobrych reakcji, skoro człowiek się upiera...
@@krzysztofrabinek4745 pomijając, że nie rozumiem w jaki sposób Twój komentarz się odnosi do mojego, niemniej z pewnością widzę, ze mamy inne podejście. Mianowicie ja traktuję Biblie jako opis pewnej istoty/konceptu, która miała tak wielki wpływ na tak wiele społeczeństw, co mnie mocno intryguje i inspiruje i choć nie wierzę, że takowa istota miałaby kiedykolwiek istnieć - to jednak mitologia z nią związana jest szalenie ciekawa.
Bóg jest dobry i nie ma w NIM żadnej ciemności czyli zła.
(18): Jezus mu rzekł: Czemu nazywasz Mnie dobrym? Nikt nie jest dobry, tylko sam Bóg. [Biblia Tysiąclecia V, Mk 10]
(5): Nowina, którą usłyszeliśmy od Niego i którą wam głosimy, jest taka: Bóg jest światłością, a nie ma w Nim żadnej ciemności. [Biblia Tysiąclecia V, 1j 1]
@@nihilistycznyateista Biblia nie zastąpi Boga, więc utoniesz w niewiedzy. Wiemy, że Bóg odrzucił króla Saula, natomiast z Biblii się nie dowiesz, że Bóg odrzucił Ciebie.
@@jarekpiechota1361 Dla jednych zagłada starego świata jest złem, dla drugich dobrem. Mam nadzieję, że dalej będziesz nazywać Boga dobrym, gdy Ciebie odrzuci.
Rdz 3:22 Po czym Bóg rzekł: «Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło.
W nawiązaniu do tego, co padło na filmie w kontekście wypowiedzi jakie padają mniej więcej w 36-38 minucie. Coś takiego - czyli kwestię spotkania z bogiem i potraktowanie jego głosu mówiącego coś innego, niż kiedyś i odrzucenie tego świetnie wziął na warsztat Dostojewski w swojej książce "Bracia Karamazow", gdzie jeden z braci - Iwan opowiada drugiemu - bardzo religijnemu Aloszy, jak to wymyślił i napisał sztukę o tym, jak biskup w XVI wieku spotyka Jezusa i publicznie oskarża go o bycie oszustem, a prywatnie sam na sam nie tylko przyznaje się do wiary, ale do świadomości, ze to faktycznie jest ten, za kogo się podaje, ale jako biskup nie może go uznać, bo to mu nie pasuje do narracji kościoła i jego interesów. Aczkolwiek książkę czytałem już jakiś czas temu i mogę niedokładnie cytować i zdecydowanie polecam oryginał (no dobra, może polskie tłumaczenie) "Braci Karamazow", który wbrew pozorom jest bardziej rozprawą filozoficzną, niż powieścią obyczajową.
Dostojewski? Spotkanie z Bogiem jest opisane przez Jahwe i faraona. Jak popełnisz biblijne błędy, to zostaniesz faraonem swojej chorej wyobraźni.
@@krzysztofrabinek4745 Nie popełniam żadnych błędów, nawiązuję do fikcji literackiej świetnego rosyjskiego autora i w pewnym sensie filozofa i cytuję (a właściwie parafrazuję) jego książkę, która mocno rozważa religijność i wiarę - zresztą nie katolicką a prawosławną. Lubię rozważać jeden temat z wielu perspektyw. Zresztą temat tak na dobrą sprawę nie jest w ogóle religijny, a filozoficzny własnie i warty rozważenia niezależnie od tego, czy ktoś jest ateistą, katolikiem, czyt choćby różokrzyżowcem. Kompletnie nie chodzi o to, jaki jest Bóg i komu się objawia, ale o krytykę wykorzystywania religii do celów politycznych. Postać Jezusa jest tu kompletnie nieistotna i chodzi wyłącznie o to, że dla władz administracyjnych kościoła prawosławnego bardziej na rękę jest stan oczekiwania na ponowne przyjście zbawiciela, niż faktyczne jego ponowne przyjście. Fragment ten ma na celu pokazać hipokryzję niektórych duchownych i pewne błędy na poziomie instytucjonalnym.
Dopatrywanie się w tym krytyki religii to analogiczna sytuacja do traktowania filmu braci Sekielskich piętnujących sytuację kilku księży o skłonnościach pedofilskich jako bezpośredni atak na kościół jako całość, a to zupełnie nie o to chodziło, a o pokazanie, ze taki problem jest realny i są takie przypadki wśród księży. Ma to być przestroga dla potencjalnych rodziców, którzy przez pryzmat pozycji nadmiernie ufają ludziom, którzy mogą teoretycznie skrzywdzić ich dzieci - bo w większości sytuacji opisanych w filmie wystarczyło, aby rodzic nie dał zgody na pozostawanie dziecka przez dłuższy czas z obcym dorosłym facetem - a to, że reprezentował on struktury pewnej instytucji religijnej i wykorzystywał tą pozycję jest jakby przy okazji.
Ale po co myśleć samodzielnie i przemyśleć co znaczą dane słowa i dlaczego - łatwiej zasłonić się tym, że w Biblii było inaczej i ignorować wszystkie argumenty. Boli to zwłaszcza w tym kontekście, że ten Twój komentarz znajduje się pod filmem o wydźwięku rozważań czysto filozoficznych, z religią zaledwie w tle - i to religią w rozumieniu ogólnym, a nie konkretnym wskazaniem na katolicyzm.
@@nihilistycznyateista Pedofilia w kościele katolickim nie dotyczy niektórych duchownych, to plaga. W średniowieczu molestowano kobiety, szukając trzeciego sutka. Wiesz, to jest choroba a nie duch...
Pierwszy:)!
prawie nic nie słychać!!!
Słuchaj rozumem a nie uchem...
Podejdź bliżej
macie tutaj przegląd religii - jest o islamie, jest o judaizmie, jest też o tzw. 'chrześcijaństwie"... ile to miliardów DEBILI żyje na tej planecie, to jak może być tu dobrze...?
ua-cam.com/video/JGFj1WClin4/v-deo.html
Proponuję krótki komentarz do tekstu biblijnego (trochę to reklama; proszę wybaczyć).
👉 *...w drodze po zbawienie* ⭐ *nad SŁOWEM zamyślenie...*
_”Na modlitwach waszych nie bądźcie gadatliwi jak poganie, którzy sądzą, że gdy będą dużo mówić, prędzej zostaną wysłuchani”._ Mt 6:7
✅ *_Jakość słów a nie ich ilość_*
*Gdyby ktoś nie wiedział, jak wygląda modlitewna gadatliwość pogan, to odsyłam do 18 rozdz. 1-szej Księgi Królewskiej, gdzie w dość zabawny sposób jest to opisane... Wobec tego, jak mają modlić się chrześcijanie, aby ich nie dotyczyła krytyka, widoczna w podanym wyżej wersecie? Druga jego część wyjaśnia, w czym rzecz. Otóż Chrystus gani myślenie i działanie, które sprowadza się do reguły: im więcej wypowiem słów (najlepiej jeszcze takich **_"ładnych i mądrych"_** )... im dłużej będę się modlił... tym prędzej i na pewno zostanę wysłuchany przez Boga! Jezus radzi porzucić takie myślenie, że Pana Boga trzeba **_"zagadać",_** aby coś otrzymać (czasem dzieci tak męczą rodziców, że ci w końcu ulegają ich prośbie...). Nie w tym tkwi sens modlitwy i nie na tym polega wiara! Jedno i drugie ma się opierać na zaufaniu, że nasz niebiański Ojciec zna nas i nasze realne potrzeby...*
🙂 _Pozdrawiam_
Na moim kanale - u góry, na zielonej grafice - jest podany adres strony, gdzie są zebrane wszystkie moje komentarze *W POSTACI GRAFICZNEJ.* Polecam!
Nie bądź gadatliwy i komentarze wyrzuć...😎😃
Gdybyś znał Boga, to ważyłbyś każde słowo.
@@krzysztofrabinek4745 - dobrze, że znasz Go Ty...
@@Zbyszek.Gieron__JEZUS-wraca Bóg patrzy w przyszłość, całkiem możliwe, że Ty przegrasz i ja też. Nadzieją są słowa: opuściłem Ciebie, ale nie na zawsze.. Wiem trochę więcej niż ty...
@@krzysztofrabinek4745 - a co wiesz więcej niż ja??
5:00 porownywanie dobra do zoltego- zaciemnia a nie rozjasnia probe wyjasniania, zgodnie z brzytwa ockhama doktorek nie pomaga a szkodzi a zgodnie z zasada przede wszystkim nie szkodz filozofowie powiini byc jak lekarze bo lekarz to taki synonim czlowieka pomagajacego
Wszyscy jesteśmy wychowani w części świata gdzie od tysiąca lat dominuje Chrześcijaństwo więc takie debaty to wciąż tylko dolewanie wody do zupy i mieszanie jej.
32:47 totalne ośmieszenie się profesora i pokazanie ignorancji
Bóg nie istnieje!!! i co to zmienia?
Praktycznie niczego to nie zmienia.