Elementarz dla Ociemniałych z Gabinetu Zbiorów XIX Wieku BUW

Przed nami wyjątkowa, rzadka pozycja - książka wydana w Warszawie w 1866 roku, zatytułowana "Elementarz dla Ociemniałych" - znakomity przykład rozwoju polskiej XIX-wiecznej tyflologii i tyflopedagogiki.
Gabinet Zbiorów XIX Wieku Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie sprawuje opiekę nad kilkusettysięcznym księgozbiorem, na który składają się publikacje, wydane w latach 1801-1918. Ta wielojęzyczna i wielotematyczna kolekcja książek i czasopism była kształtowana nieprzerwanie od założenia w 1816 roku Uniwersytetu Warszawskiego i jego Biblioteki, służyła potrzebom dydaktycznym i naukowym Uczelni, miała też znaczenie warszawskiej biblioteki publicznej, a nawet książnicy narodowej. Przez te funkcje, a dzięki przyjmowaniu już od 1819 roku egzemplarza obowiązkowego z terenu całego Królestwa Polskiego, historyczny księgozbiór XIX-wieczny BUW stanowi niejako zwierciadło polskiego życia w okresie zaborów: ruchu wydawniczego i księgarskiego, życia kulturalnego i naukowego, społecznego i politycznego przez cały wiek XIX.
Przed nami należąca do tego księgozbioru, wyjątkowa, rzadka pozycja - książka wydana w Warszawie w 1866 roku, zatytułowana "Elementarz dla Ociemniałych". Widać w niej, na jej przykładzie, czarno na białym - a właściwie biało na białym - że polski wiek XIX to rzeczywiście, jak często się mówi, stulecie nauki i postępu, osiągnięć technicznych, dzięki którym m.in. stworzono i udoskonalono różne techniki druku. Ale jest to także czas ważkich zmian społeczno-kulturalnych, przemian mentalności, np. w zakresie rosnącej wrażliwości na sytuację różnych grup wówczas w społeczeństwie podporządkowanych, nieuprzywilejowanych, m.in. osób o szczególnych potrzebach edukacyjnych, w tym przypadku osób z niepełnosprawnością i niesprawnością wzroku. To czas rozwoju pedagogiki specjalnej, tyflologii i tyflopedagogiki.
Słynny alfabet punktowy Ludwika Braille’a, używany do dzisiaj, choć jest jednym z najważniejszych wynalazków XIX wieku i został stworzony w 1825 roku, na ziemiach polskich zaczął się upowszechniać dopiero w latach osiemdziesiątych stulecia. Wcześniej osobom z dysfunkcją wzroku umożliwiono czytanie przez dotyk w oparciu o koncepcję, wypracowaną jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku przez francuskiego tyflopedagoga Valentina Haüy.
Elementarz dla Ociemniałych jest więc książką wytłoczoną na grubym papierze, kartonie, drukiem wypukłym, bez farby drukarskiej, tekst został złożony z uwypuklonych, powiększonych i uproszczonych liter alfabetu łacińskiego.
Książkę wydano w Drukarni Instytutu Ociemniałych. Instytucja ta, pomimo licznych przemian, istnieje do dziś. Powstała w 1817 roku i mieściła się pierwotnie w Pałacu Kazimierzowskim, gdzie dziś jest siedziba Rektoratu Uniwersytetu. Nosiła nazwę „Instytut Głuchoniemych w Warszawie”, a w 1842 roku zmieniono jej nazwę na „Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych”.
Elementarz został technicznie przygotowany przez Leona Talmę, wieloletniego nauczyciela Instytutu. Dokonało się to „staraniem Jana Papłońskiego” - jak czytamy na stronie tytułowej - dyrektora Instytutu od 1864 roku, pod którego kierownictwem Instytut rozwijał się bardzo prężnie w istniejącej do dziś siedzibie przy placu Trzech Krzyży w Warszawie jako jedna z najważniejszych tego typu placówek w Europie, wydająca własny periodyk, posiadająca własną bibliotekę, ogród botaniczny, a także drukarnię, w której pracowali również wychowankowie Instytutu.
To zapewne dzięki Papłońskiemu - dyrektorowi Instytutu i profesorowi Uczelni - Elementarz dla Ociemniałych i inne książki, wyprodukowane w drukarni Instytutu, mimo niewysokich nakładów trafiły jako egzemplarz obowiązkowy do Biblioteki Głównej, której pieczęć znajduje się na ich stronach tytułowych - biblioteki Szkoły Głównej Warszawskiej. Dzięki temu możemy dzisiaj zobaczyć inne, nieznane oblicze nowoczesnego XIX wieku.
Elementarz dla Ociemniałych, Warszawa 1866, sygnatura: 4.8.1.6.