Rewolucja neolityczna. Jak wpłynęła na ludzkość? - Marek Nowak | KONTEKST 106
Вставка
- Опубліковано 2 чер 2024
- 🌐Zanurz się w jednym z najbardziej przełomowych okresów w historii ludzkości. Czym była i jakie skutki miała rewolucja neolityczna? Kiedy do niej doszło, jakie były jej przyczyny, gdzie się rozpoczęła? W jaki sposób doszło do neolityzacji ziem dzisiejszej Europy i Polski? Zabierzemy Cię w podróż do czasów, gdy nasi odlegli przodkowie dokonali niesamowitej transformacji z koczowniczych łowców-zbieraczy w osiadłych rolników. W kolejnym spotkaniu z cyklu #KONTEKST o rewolucji neolitycznej opowiada dr hab. Marek Nowak, prof. UJ.
:::::: PRENUMERUJ ARCHEOLOGIĘ ŻYWĄ! ::::::
👉 Prenumeruj i wspieraj AŻ: bit.ly/e-prenumerataAZ
:::::: POLECAMY INNE SPOTKANIA O PRADZIEJACH ZIEM POLSKI ::::::
• Góra Zyndrama. Twierdz...
• Geoarcheologia. O bada...
• Łowcy epoki kamienia z...
:::::: SPIS TREŚCI :::::
00:00:00 - Wstęp
00:03:14 - POCZĄTEK PREZENTACJI
00:05:04 - Podstawowy pakiet neolityczny
00:10:03 - Zmiany gospodarcze
00:13:55 - Stałe osadnictwo
00:16:46 - Czy rewolucja neolityczna była rewolucją?
00:20:06 - Kiedy? Gdzie? Jak i dlaczego?
00:23:37 - Pierwsze udomowione zboża
00:24:12 - Które zwierzęta udomowione jako pierwsze?
00:26:03 - Czy rolnictwo jest lepsze?
00:28:40 - Jak długo musieli pracować łowcy-zbieracze?
00:32:56 - Czy pierwsi rolnicy byli zdrowsi?
00:34:23 - Przyczyny rewolucji neolitycznej
00:38:50 - Alternatywne koncepcje pojawienia się rolnictwa
00:43:50 - Jak rolnictwo podbiło świat?
00:45:30 - Rewolucja neolityczna w Europie
00:48:21 - Hipotezy rozprzestrzeniania się neolitu
00:52:39 - Co mówią nam badania antycznego DNA?
00:56:03 - Badania genetyczne o kontaktach międzygrupowych
01:02:04 - Skutki neolitu
01:06:48 - POCZĄTEK DYSKUSJI
01:09:19 - Nietypowe pochówki odkrywane na ziemiach Polski
01:14:41 - Kto zbudował Göbekli Tepe?
01:18:25 - Skąd wiedzieli co można zjeść?
01:20:58 - Jakie rośliny udomowione jako pierwsze w innych miejscach?
01:24:52 - Czy ceramikę wymyślani niezależnie na świecie?
01:27:52 - Jakim językiem posługiwali się pierwsi rolnicy?
01:31:21 - Polecana literatura
01:35:26 - Czy wciąż jesteśmy częścią przyrody?
01:38:50 - Pożegnania
01:42:44 - Podziękowania dla osób prenumerujących AŻ
GOŚĆ
Marek Nowak
🌐 archeo.uj.edu.pl/
GOSPODARZ
Radosław Biel
👌 Facebook: / archeologiazywa
🌐 Strona: archeologia.com.pl/ - Наука та технологія
Jeśli podobają się Wam nasze spotkania i jeszcze tego nie robicie, to zachęcamy do wspierania naszej działalności poprzez zamówienie prenumeraty naszego czasopisma!
👉ibhik.pl/sklep/prenumerata-archeologia-zywa/
Bardzo dobry wykład wygłoszony przepiękną polszczyzną. Cud, miód i malina!
Pan profesor ma dar to snucia opowieści, kapitalnie się go słucha. Bardzo dziękuję za dzisiejszy odcinek.
Dziękuję.
To, że ludzie w różnych częściach świata odkrywali to samo, jest absolutnie normalne. Jesteśmy tak samo zbudowani (mózg, pięciopalczaste ręce, nogi, itp.) i rządzi nami ta sama fizyka i biologia. Glina występuje prawie wszędzie. Drewno występuje prawie wszędzie. Deszcz pada prawie wszędzie tak samo (dzięki grawitacji - z góry na dół). Ogień pali się tak samo. I tak dalej. Byłoby bardzo dziwne, gdyby w takich warunkach nie było dublowania się wynalazków.
Natomiast w kwestiach językowych, dużo na ten temat mówił prof. Gościwit Malinowski, którego wykłady dostępne są również na YT. Właściwie to na jego kanale jest bardzo dużo odniesień do archeologii, więc dla lubiących Archeologię Żywą zajrzenie na kanał profesora na pewno nie odbije się czkawką ;)
Z całym szacunkiem, ale się nie zgodzę. Najstarsze szkielety współczesnych Homo sapiens mają 315 tysięcy lat. A dopiero w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat równolegle w kilku miejscach doszło do drastycznej zmiany trybu życia z wędrownego do osiadłego. Posiadanie stało się podstawowym celem życia.
@@zbigniewgotkiewicz Przepraszam, ale nie bardzo rozumiem, co ma wspólnego osiadły tryb życia z ludzką anatomią albo "prawami natury".
"dublowanie się wynalazków" nie jest niczym nadzwyczajnym. Zbieżność czasu, w którym zostały odkryte potrafi... czasem zadziwić.
@@Elwise777 sprawa nie jest taka prosta bo można wysnuć na ten temat różne hipotezy. Na przykład hipotezę następstwa gdzie jedne wynalazki umożliwiają i wręcz generują kolejne albo na przykład hipotezę pola morficznego gdzie wszystkie wynalazki funkcjonują w jakiejś wspólnej dla całej ludzkości przestrzeni z którą mają kontakt wszyscy ludzie.
W porównaniu
do tempa ewolucji,
to BYŁA
rewolucja
Pan Prof. Nowak jak zwykle rewelacyjny !!!!!!
6:30 to jest ekstremalnie fajne, że Pan mówi "pani"/"pan" na osoby z obrazka - to znakomicie oddaje szacunek także do ludzi z dawnych czasów
Przeuroczy pan.
Świetny wykład. Osobiście dla mnie jeden z najlepszych.
Dziękujemy!
Słucham z wielką przyjemnością, bardzo kompetentny i merytoryczny Wykładowca. Dziękuję!
Super kanał 1 5 h jak z nicza strzelił
Słuchanie Pana wykładów to czysta przyjemność. Dziękuję i proszę o więcej.
Od paru dni "odkrywam" na nowo Archeologię Żywą i kolejny raz stwierdzam, że można mówić o historii ciekawie i w sposób jasny i wnoszący za każdym razem coś nowego. Dziękuję i czekam na więcej.
Dziękuję za przypomnienie mojego ulubionego ilustratora Zdenka Buriana. O ile jego (a właściwie jego zleceniodawców) wizje prehistorii znacznie się zdezaktualizowały, to strona artystyczna i rzemiosło nadal budzi podziw.
Zagrożenie z żywnością GMO wiąże się przede wszystkim z regulacjami prawnymi i patentowmi. Pozdrawiam. Bardzo ciekawy wykład.
Rewelacyjny wykład. Temat jest fascynujący. Chętnie posłucham o tym więcej. Dzięki 👍
Jeszcze kiedyś na pewno do niego wrócimy!
@ czekam zatem, dziękuję serdecznie😀
Od tygodnia ,staram się o kometarz,ale ten wykład na łopadki rozkłada,SUPER.
Majówka zatem zaczęta!
Serdecznie dziękuję za kolejny ciekawy materiał. 😊
wspanialy material , jeste pelen podziwu dla wiedzy i pamieci pana profesora
Swietny wyklad. Super skondensowany, logiczny wywod ktory naturalnie wynika z tego o czym byla mowa poprzednio. Nasluchalem sie roznych po angielsku glownie i ten jest najlepszy. Czapka z glowy panie profesorze.
Mamy podobne przemyślenia :D
Neolit - kocham i szanuje
Bardzo interesujący materiał, porządkujący tę wiedzę, co do której krąży więcej mitów, niż faktów. Z chęcią posluchalbym więc w wykonaniu pana profesora, np. na temat neolitu i megalitów maltańskich.
Z pewnością jeszcze go ponownie zaprosimy! :)
Super gość, super odcinek. Szacunek
👍 Dziękuję za świetny materiał i kciuk dla zasięgów 👍
Kolejny świetny ODCINEK 👍👏
Odpowiedzi na pytania w końcowej części spotkania jeszcze ciekawsze niz wyklad. Dziękuję.
Wszystko dzięki osobom, które są z nami na żywo ;)
O! Na ten temat długo czekałem. Dzięki👌🐐🐂🌾
Uuuu grubo, zasiadam i oglądam
Leci kciuk w górę!
Można powiedzieć że twórcy gobekli tepe będąc łowcami - zbieraczami byli na wyższym poziomie kulturowym, ich kultura, umiejętności były wyższe od pierwszych rolników .
Bardzo ciekawy wykład :)
Kuuurde kiedyś to było, cztery godziny polowania w ciagu dnia, co kilka dni przerwa, pełnobiałkowe pełnowartościowe pożywienie, ale nieeee... Musiał jakiś cymbał te ziarenka wsypać do ziemi... I teraz dzień w dzień kierat, oranie, sianie, nawożenie i nie ma że święta, krowy wyją bo żryć dać trzeba... Na co nam to było moi drodzy
Oglądałam jakiś czas temu film dokumentalny o jakimś plemieniu z dżungli amazońskiej, które miało precha zajmować kiepski obszar - mega przymierają głodem, bo np. po wielu godzinach polowania w deszczu wielu mężczyznom udało się ubić jedną chudą małpę na całą wioskę.
Czytałam też o zwyczajach z innego plemienia z jakiejś dżungli (tym razem nie pamiętam jakiej) na humanitarne pozbywanie się osób na tyle starych lub niedołężnych, że już tylko zawadzają w plemieniu - w tym plemieniu wyznaczony mężczyzna niespodziewanie staje za taką osobą i ją zabija uderzeniem w głowę. Tym samym ta stara osoba (najczęściej kobieta, zapewne dlatego, że kobiety długo żyją) nie męczyła się, nie spotykała z coraz bardziej postępującym ostracyzmem itd.
Zaś starcy z plemion Inuitów (czyli ludów północy) w czasach wielkich głodów lub gdy byli już bardzo schorowani wychodzili po prostu po cichu w mróz nocy, żeby zabiła ich hipotermia. (Co w dżungli jest niemożliwe.)
A gdy oglądałam film o plemieniu afrykańskim żyjącym prawie jak w paleolicie (i też nota bene polującym na małpy), to gdy zapytano szczupłych przedstawicieli tego
plemienia, co daje największe szczęście w życiu, to odpowiedź była taka: MIĘSO. Może i statystycznie uganiali się za nim po 4 h na dobę średnio, ale ewidentnie efektywność była średnia (biorąc jeszcze pod uwagę polowanie na naprawdę inteligentnie spierdzielające mięso ;))
Reasumując: wydaje mi się, że nie ma co romantyzować w czambuł, bo wiele zależy od tego, w jakim plemieniu się urodziło, jak dane plemię sobie w danym momencie historycznym radziło itd. Jeśli radziło sobie akurat źle, albo dana jednostka miała pecha i np. uległa wypadkowi lub chorobie itd., to ówczesna egzystencja też mogła być istnym piekłem na ziemi.
Oczywiście, jeśli plemię radziło sobie dobrze, a jednostka miała szczęście, to mogło to być bardzo zdrowe, udane życie.
@@Zmiana_Pogody
Kolega mial raczej żal do przodków poniewaz sam jestem roknikiem aktywnym który musi isc do zwierząt nawet w niedzielę
@@grzegorzl6987 no tak, przemknęło mi to przez myśl... ciężka praca Panów, szacunek! (jestem córką rolnika, ale takiego bardziej od uprawy zbóż nomen omen, i pracę przy hodowli zwierząt (poza kurami) znam tylko z daleka,
u sąsiadów, ale wiem, że to bardzo bardzo ciężka praca w tych czasach. (jeszcze siostra taty końmi się zajmuje, to też trochę poobserwowałam.))
Ja wiem czy ciężka?
Powiedział to z przekąsem.
Kazda praca wykonywana zawodowo na swój sposób jest ciężka.
Czy to kierowca po 10 godzinach jechania czy to znajome po 8 godzinach późnej zmiany przy pakowaniu mebli.
Ale abstrahując od tego, podała Pani bardzo ciekawe argumenty co zwróciło moją uwagę.
A można zapytać ile ma Pani lat?
Żeby zadeptać świat.
Fantastyczny odcinek! Ciekawa tematyka i bardzo dobry wykładowca. Wysłuchałem z ogromnym zainteresowaniem. Bardzo dziękuję
Dziękujemy, również w imieniu prelegenta :)
Bardzo dobry gość, którego się przyjemnie słucha!
Zdecydowanie!
"Susze i ochłodzenia" ? Czyli... Cywilizacja powstała przez... Zmiany klimatu? Niebywałe. A ja cały czas słyszę, że zmiana klimatu jest zawsze i tylko bezwzględnie zła dla wszystkich i wszystkiego. I że susz kiedyś nie było.
Kazda mutacja komunizmu ma swoje tandetne dogmaty
@@mattfitkovsky1756 Zamień komunizm na religię w tym wypadku. Bo to po prostu próba stworzenia nowej religii na garbie realnego problemu.
Witam z Kujaw, około 15 km od jednego z obiektów kultury lejkowatej(którą dopiero poznaję).
A jest co poznawać! ;)
A ja polecam pozycję Agnieszki Krzemińskiej pt Dawniej ludzie żyli w brudzie. Bardzo poszerzająca horyzonty lektura.
rewelacja, dzięki
No cejrowskiego lubię ale zdecydowanie w większości jego poglądów się nie zgadzam. Rewolucja neolityczna jak ją zwał tak zwał była jednak ogromnym krokiem naprzód dla ludzkości. Jednym z etapów dzięki którym być może dojdziemy kiedyś do gwiazd. Mało jednak poświęca się uwagi kotom i kunom jako naszym sprzymierzeńcem w pilnowaniu naszych plonów. Chciałbym aby któryś z odcinków archeologii żywej którą bardzo lubię niemalże kocham czytam i szanuję był poświęcony właśnie kotom psom i kuną w aspekcie właśnie rewolucji agrarnej
Temat udomowienia zwierząt jak najbardziej zasługuje na osobne spotkanie :)
Zapraszam do podróży w czasie do neolitu czyli do moich ulubionych Wietrzychowic na Kujawach 🤗
Z wykładu wynika, że jesteśmy niewolnikami
ta hipoteza z 42:00 fajna. mamy przeciez Welesa- Wołosa i nawet Nyję 😊
Zagadka Gobekli Tepe wyjaśniona! Kiedy Pan profesor powiedział, że wtedy wynaleziono piwo, przypomniał mi się dowcip Mleczki; polska wycieczka patrzy na piramidy, i jeden gość mówi: 'my ze szwagrem nie takie rzeczy po pijanemu robili!'. Bardziej serio, jakoś mnie nie przekonuje hipoteza, że zbudowali to łowcy-zbieracze z mezolitycznych osad, którzy schodzili się raz do roku na żniwa dzikiej pszenicy i przy okazji zbudowali sobie coś większego, niż egipskie piramidy. Nie wierzę w żadne spiskowe teorie, ale uważam, że póki co, żadna hipoteza nawet się nie zbliża do wyjaśnienia, kto zbudował Gobekli Tepe i inne tego typu budowle, których odkrywa się w Turcji coraz więcej.
Nas też jak najbardziej to przekonuje! :D Proponujemy, aby zjawisku nadać nazwę "Hipoteza weź szwagier potrzymaj mi piwo"
A co z kwestią zlodowaceń? Tak jakby pan Marek zupełnie ten czynnik pomijał. Czy te ustępujące zlodowacenia nie były główną przyczyną zmian z łowieckiego na osiadłe życie?
Wpływ zlodowaceń na terenie omawianego najszerzej bliskowschodniego Żyznego Półksiężyca można rozpatrywać głównie przez pryzmat zmiany klimatu, które zachodziły wraz z końcem ostatniego zlodowacenia około 12 000 lat temu. Głównie ocieplenia. Zmiany klimatyczne są zaś z kolei wymieniane przez Pana Profesora jako potencjalne przyczyny. Jak widać jednak na mapie, która pojawia się parę razy, w różnych częściach świata zmiany zachodziły w całkowicie innych okresach, które nie sposób wiązać z końcem lodowaceń. Choćby na ziemiach dzisiejszej Polski doszło do tego na długo po ustąpieniu zlodowaceń.
@ dziękuję za odpowiedź. Podobno był okres gdy cały glob był jakby śnieżną kulą. Nie bardzo w to wierzę jak i w długie okresy chłodów i zlodowaceń. Tego nie przetrwało by żadne zwierzę a tym bardziej człowiek . To musiał być proces cykliczny i stosunkowo krótki.
❤❤❤❤❤❤
Czyli, autorzy książki "Narodziny wszystkiego" mają rację?
Z tego co nam wiadomo to oni w wielu kwestiach twierdzą zupełnie co innego i wskazują na inne przyczyny oraz skutki wielu procesów. Zresztą niczego innego od zdeklarowanych anarchistów nie powinnyśmy się spodziewać :)
@myślę, że czas na dyskusje o tej książce na kanale.
Szkoda że został pominięty temat wojen, które chyba zaczęły się wraz z osiadłym trybem życia i gromadzeniem dóbr, które można zdobyć siłą.
Dobrze poświadczone konflikty na większą skalę to raczej dopiero w epoce brązu
Dieta Keto na wszystko 😮
Dzieki za material 👌
A co wiemy o Kulturze Pucharow Lejkowatych na naszych ziemiach juz 6000 làt temu budowano liczne megality I znano kolo?
Malo sie o tym mowi ciekawe dlaczego?
musisz poczekać..
odpowiedz na pytanie o to skąd ludzie wiedzieli jakie rośliny nadają sie do jedzenie jest prosta - wiedza ta pochodzi z obszaru tzn, duchowego - pierwotnie wskazywali je szamani - to ze nauka nie uwzględnia takiej wiedzy wynika z jej obecnego poziomu - próby- wyjaśnienia obszaru duchowego zawarte sa w pracach Eliadego -
Czemu służy infantylizacja w wymawianiu nazw gatunków zwierząt?
Oswajaniu człowieków..
albo niczemu..
Tak. Niczemu..
Ciesz się, że nie było tortur feminatywami ❤
Ukazaniu jak bogaty może być język polski oraz zasugerowaniu, że prelegent jest w dobrym humorze?
Nie potrzeba doktorów bo już lata temu Cejrowski pokazał, że fabryczne ustawienia człowieka pozwalają na max 4 godziny aktywności dziennie w celu poszukiwania pożywienia i schronienia. Przy czym łowcy - zbieracze żyli dużo zdrowiej niż stłoczeni na małej przestrzeni i ciężko pracujący przez pół dobu rolnicy. I to nie my udomowiliśmy pszenicę tylko ona nas.
Dziwna opinia. Ale zgadzam się z tymi 8 godzinami. Tylko żyjemy w innych czasach i z tamtymi ludźmi mało mamy DNA.
Taa, zdrowiej żyli. Chodzili cały czas głodni, a gdy zachorowali to byli bezużyteczni dla grupy. Starości mało kto dożywał.
Cejrowski jako autorytet? Współczuję 😂
Jesteś pewny, że sprawdzi się to na każdej szerokości geograficznej?
to idź na przednówku poszukać żarcia ;)
Bzdura, ale tak właśnie to wygląda kiedy naukowiec wychodzi poza swoją specjalizację. Genetyczna modyfikacja organizmu a selektywna hodowla ze względu na fenotyp, to zupełnie dwie odmienne rzeczy.
Przecież nie ma znaczenia w jaki sposób wprowadza się zmiany genetyczne. Liczy się tylko faworyzowanie do dalszego rozmnażania. Nawiasem mówiąc to rolnicy w ten sposób opanowali świat i była to nie modyfikacja genetyczna a kulturowa. W ten sposób kultura zaczęła się uniezależniać od starych praw ewolucji.
@@zbigniewgotkiewicz absolutnie nie można się zgodzić z tym twierdzeniem. Manipulacja genetyczna jest celowa, konkretna i w tym celu wykorzystuje się metody inżynierii genetycznej. W ten sposób możliwe jest uzyskanie punktowych mutacji bez efektu plejotropowego jakie nie byłyby możliwe w selektywnej hodowli. Nie szukając daleko posiadamy legalną definicję GMO w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. 2001 Nr 76 poz. 811) art. 3 pkt. 13
"organizmie genetycznie zmodyfikowanym (GMO) - rozumie się przez to organizm inny niż ludzki, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób niezachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji, w szczególności przy zastosowaniu technik:
a) rekombinacji kwasów nukleinowych obejmujących formowanie nowych kombinacji materiału genetycznego przez włączenie cząsteczek kwasu nukleinowego otrzymanego w dowolny sposób poza organizmem do wirusa, plazmidu bakterii lub wektora oraz ich przenoszenie do biorcy, w którym nie występują w warunkach naturalnych, ale w którym są zdolne do ciągłego powielania,
b) bezpośredniego włączenia materiału dziedzicznego przygotowanego poza organizmem, w tym mikroiniekcji, makroiniekcji lub mikrokapsułkowania,
c) łączenia komórek, w tym fuzji protoplastów, lub technik hybrydyzacji, w wyniku których drogą fuzji dwóch lub większej liczby komórek tworzy się żywe komórki o nowej kombinacji dziedzicznego materiału genetycznego; ".
Zatem jak Pan widzi selektywna hodowla fenotypowa nie jest wytwarzaniem organizmy genetycznie modyfikowanego. Jedyna co może je łączyć to monokulturowy sposób uprawy, w obu przypadkach tak samo szkodliwy dla środowiska.
@@zbigniewgotkiewicz nie wiem czemu yt nie zamieścił mojej odpowiedzi. Odwołałem się w niej do legalnej definicji z art. 3 ust. 13 tzw. ustawy i GMO.
@@Halutuszinszuszinak GMO jest pojęciem z obszaru polityki i gospodarki a nie biologii. Dla biologa nie ma znaczenia jak zmiana genetyczna została wprowadzona
@@zbigniewgotkiewicz jest pojeciem czysto biologicznym i ma swoją legalną prawną definicję z ustawy o mikroorganizmach i organizmach genetycznie zmodyfikowanych w art. 3 ust. 13 tej ustawy. Ma to ogromne znaczenie, gdyż mutacje osiągnięte przy pomocy inżynierii genetycznej są niemożliwe do osiągnięcia metodą selektywną ze względu na fenotyp. Ps. pisze Pan z biologiem.
Przerazające jak polscy wykladowcy nie potrafią przygotowac prezentacji. Tabelki i sciana tekstu ktorej nikt nie przeczyta.
Powtarzanie przez naukowca frazy określającej czas "przed Chrystusem" zamiast np. p.n.e. podważa jego "naukowość "
Warto pamiętać, że używanie różnych terminów do opisania okresów historycznych, jak "przed Chrystusem", "p.n.e.", "BC" czy "BCE" może zależeć od kontekstu kulturowego, edukacyjnego lub nawet osobistych preferencji. Wszystkie te formy są jednak szeroko rozpoznawane i powszechnie zrozumiałe. Użycie jednej z nich niekoniecznie podważa naukowość autora - ważne jest, aby treść była przekazywana w sposób jasny i precyzyjny. I tak też czyni to naszym zdaniem Pan Profesor!
Słuchało się bardzo ciekawie., powinno więcej ludzi co mają coś do powiedzenia zapraszać do TV a nie tylko politykierstwo i celebryctwo
Kiedy nastepna czesc wykladu?
Gdy tylko Pan Profesor zamknie aktualne projekty. Trochę to może co prawda potrwać, ale w międzyczasie polecamy spotkanie z prof. Sobkowiak-Tabaką, w którym opowiadała ona o diecie łowców-zbieraczy: ua-cam.com/video/ZXnJfOjXcU4/v-deo.htmlsi=SjWaLw5sPQUan9-I
Czyli dieta pierwotnego predatora, mistrza lowiectwa, zabojcy monstrow, wiedzmina czasow minionych byla dieta low carb, oparta glownie na miesie z dodatkiem malin, jezyn albo innej morwy
Szczegółowo o tym co jedli łowcy-zbieracze opowiadała z kolei prof. Iwona Sobkowiak-Tabaka w trakcie innego Kontekstu: ua-cam.com/video/ZXnJfOjXcU4/v-deo.htmlsi=SjWaLw5sPQUan9-I
Udomowienie zwierzat - chodzi o czlowieka?