Бухоро хонлиги тарихи | Tarix va yangi talqin
Вставка
- Опубліковано 2 січ 2022
- "Тарих ва янги талқин" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Аштархонийлар Жўжихон наслидан бўлиб, ХИВ асрнинг 80-йилларидан бошлаб Аштархон (Ҳожи Тархон, Астрахан) ва унинг атрофидаги ерлар ва халқлар устидан ҳукмронлик қилган. 1556- йилда Астраханни Русия босиб олгач, аштархонийлардан Ёрмуҳаммадхон оила аъзолари ва қариндош-уруғи билан Бухорога келади. Уларни Бухоро хони Искандархон (Абдуллахон ИИ нинг отаси) иззат-икром билан кутиб олади. Искандархон қизи Зуҳрабегжмни Ёрмуҳаммадхоннинг ўғли Жонибек Султонга беради. Жонибек Султон Зуҳрабегимдан уч ўғил; (Динмуҳаммад,Боқи Муҳаммад, Вали Муҳаммад) кўради. Жонибек Султон ва унинг ўғиллари Бухоро хонлигида юксак мавқега эришиб, Бухоро хонлиги вилоятларида ҳоким вазифасида фаолият юритадилар.
1601- йилда Жонибек Султоннинг ўғли Боқи Муҳаммад Бухоро ; тахтига ўтқазилди. Бухоро хонлиги тарихида янги сулола - аштархонийлар сулоласи ҳукмронлиги бошланиб, 175 йил давомида мамлакат шу сулола томонидан бошқарилади.
Бошқарув ҳокимиятини мустаҳкамлаш учун кураш
Боқи Муҳаммад (1601 - 1605) мамлакат сарҳадлари жипслигини мустаҳкамлаш, бошқарув тизимини изга солиш учун кўп уринди. 1602- йилда Эрон сафавийларига зарба бериб, Балхни куч билан бўйсундирди ва укаси Вали Муҳаммадни ҳоким этиб тайинлади. 1603- йилда Эрон сафавийларининг Балхга ҳужум қилган қўшинларини мағлубиятга учратди. Боқи Муҳаммад Тошкент учун қозоқ султонларига қарши курашди 1604- йилда қозоқ хони Келимуҳаммад қўшинларини мамлакат ҳудудидан ҳайдаб чиқариб, қатор ҳудудларни Бухоро хонлигига бўйсундирди.
1605- йилда Боқи Муҳаммад вафот этгач, унинг укаси Вал| Муҳаммад тахтга ўтқазилди. Ички кураш яна авж олди. Қабилаи беклари хон ҳокимиятига бўйсунмай мухолифатчиликни кучайтирдилар. Бухоролик амирлар хонга қарши исён уюштирганлигидан хабар топган Вали Муҳаммад фарзандларини олиб Эронга қочади. Амирлар тахтга Боқи Муҳаммадхоннинг ўғли Имомқулихонни (1611-1642) ўтқаздилар. У Вали Муҳаммад бошлаб келган Эрон қўшинларини тор-мор келтириб, мамлакат мустақиллигини сақлаб қолди. Вали Муҳаммад асир олиниб қатл этилди.
Имомқулихон Тошкент ва хонликнинг шимоли-шарқий чегаралари учун қозоқлар, жунғар (айрат) лар, қалмоқлар, қорақалпоқларга қарши муваффақиятли кураш олиб борди. 1613- йилда Тошкент ерларини эгаллаган қозоқларга ҳужум қилиб, Тошкентни ўз тасарруфига киритди. ўғли Искандар Султонни Тошкент ҳокими этиб тайинлади. Искандар Султон аҳолига бож, хирож ва бошқа солиқларни кўпайтириб, қаттиқ зулм ўтказди. Бунга қарши Тошкентда қўзғолон кўтарилди ва Искандар Султон ўлдирилди. Бу воқеадан хабар топган Имомқулихон Тошкент устига қўшин тортди. Қўзғолончилар аёвсиз жазоланди, Искандар хуни учун аҳоли қирғин қилинди.
Имомқулихон даврида марказий давлат ҳокимияти нисбатан мустаҳкамланди. Имомқулихондан кейин тахтни эгаллаган Нодир Муҳаммад (1642-1645) даврида ижтимоий-сиёсий тарқоқлик яна кучайди. Хоннинг ўзи мамлакатнинг асосий вилоятларини мулк қилиб 12 нафар ўғли, 2 нафар жияни ва набирасига тақсимлаб берди. Бу оқибатда давлатчилик асосларини заифлаштирди. 1645- йилда қозоқлар яна Мовароуннаҳрга юриш қилиб, Хўжандгача етиб келадилар. Нодир Муҳаммад уларни қувиб чиқариш учун ўғли Абдулазиз бошчилигида катта қўшинни сафарбар этади. Хондан норози бўлган бир гуруҳ амирлар юриш даврида Абдулазизни хон деб эълон қиладилар. Абдулазиз Бухорога келади, аслзодалар уни тахтга ўтқазадилар.
Нодир Муҳаммад Балхга қочиб кетади ва тож-у тахтни қайтариб олиш мақсадида Ҳиндистон подшоҳи темурийзода Шоҳ Жаҳондан ёрдам сўрайди. Шоҳ Жаҳон Балх вилоятини ўзига бўйсундириш мақсадида у ерга ўғиллари Муродбахш ва Аврангзеб бошчилигида катта қўшин юборади. Нодир Муҳаммад Шоҳ Жаҳон ўғиллари ёрдамга эмас, Балх вилоятини эгаллаш учун келаётганини билгач, унга қарши чиқади. Маймана йўлида бўлган жангда Нодир Муҳаммад енгилиб, Эронга қочади ва шоҳ Аббос ҳузурида паноҳ топади.
1647- йилда Шоҳ Жаҳон ўғиллари Балхни эгаллайдилар. Нодир Муҳаммад шоҳ Аббос ёрдамида Балхни қайта эгаллайди. Бу воқеалардан ташвишга тушган Абдулазизхон укаси Субҳонқули етакчилигида Балхга катта қўшин юборади ва 1651 йилда Субхонқули Балхни эгаллайди ва у Балх ҳокими этиб тайинланади. Нодир Муҳаммад Маккага ҳажга бораётиб йўлда вафот этади.
Абдулазизхон даврида (1645- 1681) Хива хонларининг талончилик юришлари кучаяди. 1655- йилда Хива хони Абдулғозихон катта қўшин билан юриш қилиб, Бухоро атрофларини икки бор талон-тарож қилади. Қоракў аҳолисининг бир қисмини асир олиб, Карманани вайронага айлантиради. 1658- йилда Вардонзени талаб, 1662- йилда Бухоро шаҳригача етиб боради.
Бухоро шариф хакида хакконий езинглар елгон аралаштирманглар. Китобларизни умри узун булсин. Ссср вахтидаги китоблардек Бухоро хакида елгон яшик уйдирмалар аралаштирмайсизлар деган умиддаман.
Мулфилим
Мулт, филим
Дхарма
Бунака нарсаларни тушуниш учун одамзотда онг булиши керак. Санда онг булмаса, олимларнинг мехнатига хурматсизлик килма чурбан.