OSMANLI'DA ŞERİAT-AKIL ÇATIŞMASI

"Bizim devletimiz akıl devleti değildir, şer’ [din] devletidir."
19. yüzyılın başlarında (1827) Osmanlı devlet erkanı, önerilen ussal çözümlere karşı çıkarken, hep bu mottoyu yinelemek zorunda kalıyordu.
Tanrı’nın istenci ve buyrukları (külli irade ve evamir-i ilahiyye) karşısında insanın kendi istencine ve usuna (cüzi irade ve tedabir-i akliyye) ayrılan alan o denli daraltılmış, o denli güçsüz bırakılmıştı ki devletin başetmek zorunda kaldığı askeri, ekonomik, toplumsal sorunların neredeyse tamamı, din dilinin her defasında insan usuna ve bilgisine meydan okuyan karanlık ve gizemli nedensellik anlayışına havale edilmişti. Sultanların kendisinden başlayarak aşağıya doğru tüm yönetim kadrolarında açıkça görülen beceriksizlik, öngörü yoksunluğu, olup biteni gerçekçi ve ussal olarak değerlendirme yetersizliği vb. nedenlerden ötürü siyasal ve toplumsal alanda yaşanan çözülme, düzensizlik ve karmaşa, askeri alanda gittikçe artan hezimetler ve yenilgiler, devlet ideolojisi gereği tanrısal istencin bir sonucu (kader) olarak yorumlanageldiğinden, olup bitenlerin ussal açıklamalarına başvurmak, yanısıra yeni ve alışılmadık önlemleri dile getirmek, ister istemez dinin yasalarına ve dolayısıyla Tanrı’ya karşı gelmekle eşdeğer olarak görülüyordu.
Kısacası, ne zaman ussal çözümlere (tedabir-i akliyye) yönelinecek olsa, devlet gücünü elinde tutan kadroların temel gerekçesi hiç değişmeyecekti:
"Bizim devletimiz akıl devleti değildir, şer’ [din] devletidir."
Gerçekte bir çaresizlik anlatımı olan bu motto, derin bir kavrayışsızlığın dışavurumundan başka bir şey değildi. Nitekim Keçecizade İzzet Molla bu gerekçeye karşılık şu yanıtı verecek, ve örtük olarak devlet yönetiminde insan istencine ve usuna, biraz olsun yer ayırılması gerektiğine işaret edecekti:
"Kâh şer’ devleti, kâh akıl devleti olmak tenakuzdur; eğer teşerru’ edeceksek cemī mevadda teşerru’ lazımdır."
Osmanlı devleti niçin yıkıldı?
Bence bu sorunun bir tek yanıtı var: "Bir akıl devleti olmadığı için!"
Not: Söyleşileri sürdürebilmek için desteklerinizi bekliyoruz, lütfen kanalımıza "abone" ve "üye" olmayı unutmayınız!
Katıl butonu için:
/ @ducanecundiogluresmik...
Düzenli dersler için:
felsefedersler...

[@ismailbayram1752]

UA-cam da saatlik video seyrettiğim tek programsınız, emekleriniz için size minnettarız teşekkür ediyoruz.

[@serkantaskran7321]

Osmanlı'da ve günümüzde din nasıl yorumlanıyordu? Şeklinde kapsamlı bir makale çalışması yapılsa isabetli olurdu.
Yayın için sağ olun efendim soluksuz dinledim