คนที่ชอบหรือหลงใหลในก้อนเมฆ มีคำเรียกเฉพาะว่า “เนโฟฟีเลีย” (Nephophilia) และเรียกคนที่หลงใหลในท้องฟ้าว่า “อูราโนฟีล” (Ouranophile) นั่นหมายความว่า น่าจะมีคนจำนวนไม่น้อยที่ชอบมองฟ้าดูเมฆ จึงมีการบัญญัติศัพท์ไว้เรียกโดยเฉพาะ
เช่นเดียวกับการเกิดขึ้นของ “ชมรมคนรักมวลเมฆ” ที่ทำให้รู้ว่า มีคนจำนวนมากที่ชอบดูเมฆและปรากฏการณ์บนท้องฟ้า
ดร.บัญชา ธนบุญสมบัติ ผู้ก่อตั้งชมรมคนรักมวลเมฆ ปัจจุบันดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการฝ่ายเผยแพร่เทคโนโลยี (ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) เป็นนักวิชาการ เป็นนักแปลดีเด่นรางวัลสุรินทราชา และแน่นอนว่า เป็นผู้ที่หลงรักการมองเมฆ และศึกษาเรื่องนี้อย่างจริงจัง
“เวลามีใครมาถามว่าทำไมชอบศึกษาเมฆ ผมจะตอบแบบโรแมนติกนิดๆ ว่า เพราะเมฆคือความงาม เมฆคือความจริง เมฆคือชีวิต...” แค่เริ่มต้นก็เห็นในความหลงใหลของเขาที่มีต่อเจ้าก้อนสีขาวบนท้องฟ้าแล้ว
“เมฆคือความจริงเพราะเรามองเห็นเมฆได้ เราเห็นชัดๆ เลยว่าเกิดฝนได้นะ เมฆคือความงามคือมันสวยงาม ดูเมฆเพลินๆ เมฆก้อนๆ ลอยมา หมาพุดเดิล รูปปลา รูปนก รูปอะไร เมฆคือชีวิต เพราะเมฆคือน้ำ แล้วน้ำคือชีวิต แน่นอนอยู่แล้ว ใครทำการเกษตรรู้เลย ต่อให้ไม่ทำการเกษตร เราก็ดื่มน้ำ ร่างกายของสัตว์หรือคนเราหรือสิ่งมีชีวิต ส่วนใหญ่คือน้ำนะครับ น้ำทั้งนั้นเลย ดังนั้น ถ้าตอบแบบโรแมนติกก็คือ เมฆคือความจริง ความงาม ชีวิต ก็จะรวบจุดหัวใจของเมฆออกมาได้ ว่าทำไมชอบดูเมฆ ศึกษาเมฆ” ดร.บัญชาอธิบาย
เมฆทุกชนิดบนท้องฟ้าบ่งบอกถึงสภาพอากาศ นักบินมองเมฆเพื่อประเมินสภาพอากาศและตัดสินใจว่าจะหลีกเลี่ยงหรือบินผ่านเข้าไปในเมฆชนิดนั้นๆ เกษตรกรและคนทั่วไปดูเมฆเพื่อประเมินฟ้าฝนเพื่อเตรียมทำกิจกรรมต่างๆ ในแต่ละวัน การรู้จักเมฆแต่ละชนิดจึงมีประโยชน์และเป็นเรื่องที่น่าศึกษา
“ถ้าเอาง่ายๆ เราดูที่ฝนก่อน ฝนมาจากเมฆ เพราะฉะนั้น เมฆก็คือน้ำนี่เอง เมฆคือน้ำ เป็นกลุ่มของหยดน้ำจำนวนมากที่มาลอยอยู่บนอากาศ ถ้าเมฆอยู่สูงขึ้นไป ยิ่งสูงยิ่งหนาว น้ำซึ่งเป็นของเหลวก็เป็นน้ำแข็ง คำถามคือ เมฆคือน้ำ แล้วน้ำจะไปลอยอยู่บนฟ้าได้ยังไง น้ำมันหนักจะตายไปใช่มั้ย” คำถามนี้ทำให้ต้องเราต้องคิดภาพตามก่อนจะได้รับคำอธิบายต่อว่า “น้ำที่ขอบเมฆด้านล่างหรือฐานเมฆมันลงมา แต่พอลงใต้ฐานเมฆ พบอากาศที่อุ่นขึ้น น้ำก็เลยระเหยกลายเป็นไอ แต่ตาเรามองไม่เห็น ขณะเดียวกันก็มีไอน้ำไปเติมให้เมฆอวบขึ้น ดังนั้น จริงๆ แล้วการที่เราเห็นเมฆลอย นั่นมันหลอกตาเรา เพราะว่าจริงๆ แล้วเมฆมันลงมา แต่ว่าพอลงมาแล้วมันสลายตัวไปจากการระเหย เลยดูเหมือนเมฆกำลังลอย
“เมฆเคลื่อนไหวตลอดเวลา แต่ว่าตาเรามองไม่เห็นเอง เพราะว่าสายตาเราไม่ไวพอที่จะไปจับของเล็กๆ ได้ เราก็เลยเห็นเหมือนเมฆลอยอยู่ เพราะฉะนั้น นี่คือตอบคำถามว่า จริงๆ แล้วเมฆหนักกว่าช้าง แต่ทำไมเมฆยังลอยอยู่บนฟ้าได้ ก็เพราะมันหลอกสายตาเรา”
นอกจากเมฆจะหลอกสายตาให้เห็นว่าลอยอยู่แล้ว ก้อนเมฆยังมักพาให้คนเราจินตนาการไปต่างๆ นานา ซึ่ง ดร.บัญชา ในฐานะผู้ที่พบเจอคนชอบดูเมฆมากมายยืนยันว่า เกือบทุกคนมักมองเห็นเมฆเป็นรูปร่างคล้ายอะไรบางอย่าง
“เรื่องรูปร่างของเมฆนี่น่าสนใจมาก รูปร่างของเมฆมีได้ 2-3 ปัจจัย อย่างหนึ่งคือการเกิดของมัน อีกอย่างหนึ่งคือ ลม เอาอย่างง่ายก่อนคือ ลม สมมติว่าลมมาเกลี่ยเมฆจากรูปร่างหนึ่งไปเป็นอีกรูปร่างหนึ่ง ปัจจัยนี้เราก็เห็นได้ไม่ยาก อย่างเมฆระดับสูง เห็นว่าเมฆเป็นริ้วๆ เพราะลมมันพัดไปเป็นทาง แต่ถ้าเมฆระดับต่ำ ลมไม่แรงมาก ก็เลยเป็นก้อนๆ จริงๆ เมฆระดับสูงเป็นก้อนก็มี แต่ว่าระดับต่ำๆ จะไม่ค่อยมีเมฆเป็นริ้ว
“สำหรับเมฆก้อน จุดน่าสนใจอยู่ตรงไหนรู้มั้ยครับ ถ้าเกิดว่าเราถามใครซักคนให้วาดภาพเมฆ เขาจะวาดเป็นก้อน ตรงฐานเป็นเส้นตรง ด้านบนตะปุ่มตะป่ำใช่มั้ย ผมก็จะบอกว่า รู้มั้ย เวลาเราวาดภาพเมฆตะปุ่มตะป่ำเนี่ย เราดูเหมือนวาดรูปแบบเด็กๆ แต่จริงๆ ไม่ใช่เลย นี่มันวิทยาศาสตร์เลย เพราะว่าเมฆตะปุ่มตะป่ำแบบนี้แปลว่าเมฆกำลังอวบขึ้น ซึ่งถ้าเมฆก้อนที่ตะปุ่มตะป่ำนี้พูดได้นะ เมฆจะพูดว่า ฉันอยากจะโตขึ้นในแนวดิ่ง ฉันอยากจะอวบขึ้น ฉันทะเยอทะยาน แปลว่า ถ้าฉันเคยเล็ก ฉันก็จะเป็นขนาดกลางได้ แล้วก็จะใหญ่ได้ แล้วเมื่อถึงใหญ่ ฉันก็จะตก ฝนตกเยอะ อาจมีฟ้าผ่าได้” เมฆลักษณะที่ ดร.บัญชากล่าวถึงนี้เรียกว่า เมฆก้อน หรือคิวมูลัส (cumulus)
“ในขณะเดียวกัน เวลาเราพูดถึงเมฆบางแบบที่เรียกว่าสเตรตัส (stratus) คำนี้นี่พูดแล้วเป็นวิชาการ ถ้าพูดว่า ‘หมอก’ คนจะเข้าใจง่ายกว่า หมอกมันติดพื้น แต่ถ้ายกหมอกขึ้นไปอยู่เหนือพื้น หมอกเป็นฝ้าๆ ใช่มั้ย สังเกตว่าหมอกจะไม่ตะปุ่มตะป่ำ ถ้าหมอกพูดได้มันจะพูดว่า ฉันคือเมฆที่อยากอยู่เฉยๆ นอนเฉยๆ ฉันไม่ทะเยอทะยาน ฉันอยากอยู่นิ่งๆ ดังนั้น ในทางวิชาการ เขาจึงจัดเมฆเป็นคร่าวๆ คือเมฆที่ทะเยอทะยาน คือตะปุ่มตะป่ำ คืออยากโต เรียกว่า คิวมูลัส แล้วก็เมฆที่อยากอยู่เฉยๆ คือสเตรตัส แล้วก็เมฆอีกแบบที่โดนลมเป็นริ้วๆ นั่นเรียก ซีรัส (cirrus) จริงๆ เอาเข้าจริงแล้วจะมีอยู่สามอย่างเอง”
ด้วยคำอธิบายเรื่องเมฆที่กระชับ เห็นภาพ และเข้าใจง่ายของ ดร.บัญชา นับเป็นความรู้พื้นฐานที่ทำให้เรารู้จักเมฆมากขึ้น ดูเมฆด้วยความรู้ ความเข้าใจ พร้อมจินตนาการ และกลายเป็นอีกหนึ่งในคนรักมวลเมฆอย่างไม่ต้องสงสัย
#มาดูเมฆกัน #เมฆ #ชมรมคนรักมวลเมฆ #วิถีอุ่นรักษา #อุ่นรักษา #มูลนิธิอุ่นรักษา