Türkiye Türkçesinde bazı tek heceli kelimelerin son ünsüzü iki ünlü arasında neden yumuşar?
Вставка
- Опубліковано 20 лип 2022
- Türkiye Türkçesinde bazı tek heceli olduğu halde iki ünlü arasında sonlarındaki ünsüzleri yumuşayan kelimeler var. Videoda onun sebebini anlattım.
#türkmençe #türkçe #uzunünlüler #türkdilleri #turkic #turkiclanguages #turkmenlanguage
Anadolu Türkçesi ile resmi türkçe arasında fark var bu noktada Anadolu türkçesi türmence ile daha yakın mesela anadoluda kelime başlarında sonlarındandaki t ler d,k ler g şeklinde yumuşar.mesela süt-süd.koyun goyun vs gibi.
süd? kim süd diyor merak ettim
Çok güzel bir video. Bir hususa değinmek lazım. Burada söz konusu olan husus ötümlerle alakalı. Uzun ünlüler Türkçenin bütün kollarında kısalırken Türkmence ve Sahacada korunuyor fakat Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinin dahil olduğu Oğuz grubu kolunda şöyle bir ses hadisesi yaşanıyor: Eğer uzun ünlünün bulunduğu hece ötümsüz ünsüz ile bitiyorsa o ünsüz ötümlüleşiyor. Mesela uzun ünlü ile olan at kelimesi kısalırken at olabilecekken ad oluyor, yine uzun ünlülü ot kelimesi kısalırken od oluyor. Halbuki bu durum mesela Karluk grubunda böyle değildir, o grupta ad yerine at olmuştur. Bizim bu kelimeleri ötümsüz olarak yazmamız ise biraz dil devrimi ile alakalı. Aslında bu kelimelerin hepsinin yalın halde de ötümlü ünsüz ile yazılması gerekir. Mesela uzun ünlüsü kısalan süt kelimesinin süt şeklinde değil süd şeklinde yazılması gerekir ki Osmanlı Türkçesi ile bugünkü Azerbaycan Türkçesinde böyledir.
Ağabey bunun nedenini hep düşünürdüm neden böyle diye çok iyi oldu anlatman sağ olasın.
oh be dogru tahmin ediyomusum bunu. tesekkurler💓
Ateş Bey, teşekkürler. Benim de dikkatimi çekmişti , bulamamıştım yanıtını. 🙏
Salam jora qarabar besh minut gapbo
Salam aleýkum, Hizmatiñ ulydir.
Super!
Uzun ünlü-kısa ünlü benzer kelimelerin bağlantısı nedir anlatabilir misiniz? Uç-uçmak, var-varmak, aç-açmak, iç-içmek, dış-taşmak... Sanki bir bağlantıları var ama bağlantıları net değil.
👍
Yaratmak kelimesinde de ünsüz yumuşaması oluyor. Bizde bir iki kelimede var (yaradılış, yaradan). Türkmencede daha fazla ama kısa ünlülü. İkinci hece uzun ünlülü (yara:t-) olmalı ama doğrulayamadım.
Bu zaten bir heceden daha uzun olduğu için yumuşaması normal, uzun ünlü olmamasına rağmen yumuşar
@@Jote_09 fiil köklerinde hece sayısıyla alakası yok. Mesela kapat- fiiline ek gelince t ötümlüleşmiyor.
@@TheLightlessMoon ordaki t harfi ettirgen eki, fiilin köküne dahil değil
Eski yaziyi ve anadolu agizlarini bilince bu mesele daha rahat anlasilir. Eski oguzcada(eski anadolu turkcesi) ve osmanli turkcesinde ettirgen cati eki olan fiilden fiil yapan -t eki her zaman yumusardi:
söyletir, getirtir, ağlatır, kapatır/ söyledür, getürdür, ağladur, kapadur.
Bu kullanim zamaninda kaliplastigi icin yaradan/yaradilis bicimleri korunmustur. Nitekim creative manasinda yaratici derken yumusama olmuyor gunumuzde cunku muhtemelen gec devirde ortaya cikmis bir kelime. (Gagavuzcada ogretmen manasinda üüredici denir ve eski tip yumusama korunur.)
Bundan baska ettirgen cati eklerinden -dir ve -ir da bugunku gibi degildir ve yalnizca ikiser bicimlidir:
attırmak, bitirmek, açtırmak, geçirmek, bildirmek / atdurmak, bitürmek, açdurmak, geçürmek, bildürmek.
Bugunku telaffuz da muhtemelen 18. yyda ortaya cikmis(kucuk unlu uyumuyla beraber) ve 19. yyda yazida tespit edilmeye baslanmistir.
Seyyahlarin latin harfli turkce kitaplarindan anladigimiz 3 asirdir istanbul telaffuzunda (en azindan 90lara kadar) ve halkin kelime haznesinde buyuk bir degisim olmadigidir.
Oğur dilleri için Çuvaşca en önemli kaynak olduğu tekin, Oğuz dilleri için de Türkmence kesinlikle en önemli kaynaktır - diğerlerinin böyürek oranına bakmayarak. Belli ki, Peçenekçeyi yitirmeseydik Oğuzca dilbilgimiz ayrı, belki genirek alanlara, çoğurak yaratıcı kavramlara ve erkenrek çağlara tanık bir benize ulaştırabilirdi bizi. Senin gibi araştırmacıların başından kopan ışıkla anlayabiliriz bunları. Alkış saňa, Ataş! UA-cam'dan Bilim Akademisine gidersen dillere öykü olursun.
Ассалому алайкум.
Waaleýkimassalawm
Aleyküm selam
Og'a tez tez chiqish qiling
Sizin bir otak Türk dili projeniz varmıydı, öyleyse ne aşamasında?
Benim yok.
@@atasgayypogly7701 fırsat varken 30 sene önce ortak alfebemiz kurmalıydık. yinede hala mümkün olması lazım. Kurmalıyız. Ortak sesleri ortak harflerde birleştirebilsek, ortak şarkı yarışması, ortak şiir, edebiyat ödüllerimiz olsa ne güzel olurdu.
Bizim liderlere engel oluyorlar (emperyal güçler) tahminim. Sizin gibi dili iyi bilenler ve zengin soydaşlar buna bir el atmalı.
@@universe8116 ortak Türk alfabesi var zaten de kimsenin iplediği yok.
@@TheLightlessMoon hagisini kastediyorsun?
süt-> südü Anadolu'da yumuşar.
Bu ses farklar ne zaman ortaya çıktı? Anadolu'ya göç eden ilk Oğuzlar böylemi telaffuz ediyordular yani?
Bknz ➡️ Türk dillerinde birincil uzun ünlüler, Talat Tekin.
ث ، ذ peltek sözlemek käde saha ýakutlarda_da bamyş , ýöne kän dä , suru böri meselem , meň öýlanşyma göre öňden bamyş
Sur böri **
Kolay gelsin. Etimoloji tahlili yapıyorsan İlyas Özkan adlı kanalı takip etmeni öneririm
Türkiye akademisi etimoloji konusunda yetersiz kalıyor, konu Türk dilleri olduğu zaman en iyi etimolojik sözlükler Alman, Rus dillerinde. Yine de teşekkürler.
@@atasgayypogly7701 benim tavsiye ettiğim kanalın sahibi hiç okula gitmemiş ve İngiltere'de yaşıyor. Akademi ile alakası yok. Su sıvı cıvıl cıvıl civciv civelek sulu serüven civa yeşil hepsi aynı kökten geldiğini söylüyor.
@@atasgayypogly7701 özellikle 2 ay önce çektiği Soydan ile sohbet videosunu tavsiye ederim ikna olman için
@@Uruguay49 👍🏻
Azərbaycancadan da örnək verəydin kaş
Sizdə sabitlik yoxdu, sizdə uzun olmayan sözlərin sonunda da g, b, d, c ola bilər.
@@atasgayypogly7701 eski yazida (eski anadolu turkcesi ve osmanlica) isimlerde(noun) son unsuz harfte yumusama (t->d ise) varsa ismin yalin halinde(eksiz) de gosterilirdi:
Yoğurd/yoğurdı, kurd/kurdı, ağac/ağacı, süd/südi
Fiillerde ise yalnizca ek alinca yumusama gosterilirdi:
söyletmek/söyledür(söyletir), yaratmak/yaradur(yaratır), tatmak/tadar, gitmek/gider, getürtmek/getürdür(getirtir)
K->g/ğ degisiminde ise genelde yalin halde k, ek aldiginda g/ğ yazilirdi: yaprak/yaprağı
Cok uzun yazdim, kusura bakma. Bugunku Tr turkcesindeki ad/od/öd/sac yazilislari da bu imlanin kalintisidir. Cunku tdk bu kelimelerin anlamca at/ot/öt/saç ile karismasini istemediginden yazimda eski kurali korumustur. Trkmence gibi uzun unlulu telaffuz olmadigindan dolayi.
Hasili, azb turkcesindeki sabitsizlik turkce kelimelerde mi yoksa arapca farsca menseli kelimlerde mi? Yukarida bahsettigime benzer bir imla durumu olabilir mi? Bunu bilmedigim ve sormak istedigim icin bu kadar uzun yazdim.
Guzel video, tebrikler:)