Cumhuriyet'in 100. Yılında Tekel / İnegöl Kibrit Fabrikası
Вставка
- Опубліковано 27 сер 2024
- Kibritin Dünya’da ilk defa 1833 yılında imal edildiği tahmin ediliyor. Türkiye’ye ilk kibrit Tanzimat yıllarında geldi. Kibrit İnhisarı Osmanlıda yabancıların hakimiyetindeydi. Fabrikası kurulmasına yönelik ilk girişim ise II. Abdülhamit döneminde yapıldı. Fabrika inşa edilmesine karşın faaliyete geçirilemedi.
1901 yılında Avusturyalı bir girişimci, Devlete kibrit imtiyazı için yıllık 200000 altın vermeyi teklif etmiş, teklif gerçekleşmemiştir. Kurtuluş Savaşı öncesi ve Genç Cumhuriyet döneminde kibrit ihtiyacını, İngiltere, Avusturya-Macaristan, Belçika ve İsveç'ten sağlamaktaydı. Kibrit üretimiyle ilgili ilk girişim 1922 yılında yapıldı. 30.04.1924'de, 490 numaralı Bütçe Kanunuyla kibritin üretim, satışı ve ithali devlet inhisarına alındı. Devletin mali durumu yeterli olmadığından, yerli işletmeci sayısı yetersiz kaldığından 1924’ün Eylül ayında ihaleye çıktı. Belçikalı bir şirketin teklifi kabul edildi. 8.12.1924'de 25 yıllık bir sözleşme imzalanarak Türkiye Kibrit İnhisarı Şirketi kuruldu, Nisan ayında faaliyete geçti. Muvazene-i Umumiye Kanunuyla şirketin elindeki kibritlere karşılığı ödenmek suretiyle el koyuldu. 1929'de 1503 sayılı Kanun ile kibrit, çakmak ve suni çakmak taşları imal, ithal ve satışı, devlet tekrar tekeline alındı. 1930'de 1722 sayılı Kanunla işletme Türk Amerikan ortaklığı olan The American-Turkish Investment Corporation şirketine devredildi. Şirket Ayancık ilçesinde Zingal ormanları yakınında kibrit fabrikasının inşaatına başladı, ancak şirket iyi bir yer seçimi yapamadığından dolayı toprak kayması sonucunda anlaşma feshedildi. Nektar Bira Fabrikası arazisi üzerinde 1932'de Büyükdere Kibrit Fabrikası kuruldu.
Şirketin iflas etmesi üzerine 1943'de şirketin imtiyazına son verdi.
2.Dünya Savaşında kibrit stoklarının tükenmesi, kibrit çöpünün Romanya’dan alınamamasıyla kibrit piyasada karaborsaya düştü. ABD şirketi de kaçakçılık nedeniyle yükümlülüklerini yerine getiremedi. Kibrit İnhisarı 1942 yılında tekrar devletleştirildi. Yerli ve kaçak kibritlerin anlaşılması amacı ile kibritler pembe renkli olarak üretildi.
İnhisar politikası, devletin imtiyaz geleneğine uygun olarak gelir kaygısı üzerine kuruluyordu.
Türkiye’de 01.03.1921'de kibrit inhisarı kuruldu.
1943'de şirketin feshedilmesiyle fabrika 1946'ya değin Muvakkat Kibrit İşletmesi tarafından Gümrük ve Tekel Bakanlığına bağlı olarak yönetildi. 1946'da TEKEL'e bağlandı. 1954 yılında kibritte tekelin kaldırılmasıyla birlikte özel kibrit fabrikaları kurulmaya başlandı.
Bu yıllarda büyük ölçekli olarak İstanbul İstinye’de Türkay Kibrit Fabrikası, İstanbul Pendik’te Malazlar Kibrit Fabrikası, Bursa’da da Kav Kibrit Fabrikası kurulmuştu. Büyükdere Kibrit Fabrikası Sanayi Tesislerinin Boğazdan Arındırılma Yasası kapsamında TEKEL Yönetim Kurulu kararıyla 1988 - 1989 yılında daha önce Bursa ili İnegöl ilçesinde Yaprak Tütün depoları için yapılan bina ve alanın bir kısmına taşındı. Ham madde temini ve piyasaya dağıtımı açısından uygun bir yer olan İnegöl’de Kibrit Fabrikası ise 03.03.1989 tarihinde resmi olarak kurularak üretime başladı.
Özel sektör ve İnegöl Kibrit Fabrikası üretiminin piyasa talebini karşılamasına karşın siyasi bir kararla orman ürünleri ve kavak yetiştiriciliğinin gelişmesi amacıyla 1988 yılında Gümüşhane ilinin Kelkit ilçesi Çiftlik köyünde, ilçe merkezine 2 kilometre uzakta 50.000 sandık/yıl kapasite bir kibrit fabrikası kurulmasına karar verildi. On beş yıl ekonomik ömrü hesaplanan fabrika 1993 yılında biten fabrika 1995 yılının ilk yarısında üretime açıldı.
Kibrit, çakmak ve çakmaktaşı kaçakçılığının artması üzerine İnhisarlar Umum Müdürlüğü 1933 yılında kaçakçıların yakalanması durumunda başvurulacak yasal işleme ilişkin bir izahname yayımladı.
1943 yılında kibrit karaborsaya düştüğü, 1944 yılının ilk günlerinde ise TEKEL idaresi ünitelerine kibrit satışları ile ilgili olarak 17.05.1944 gün 52 sayılı bir genel yazı gönderdi.
Büyükdere Kibrit Fabrikasının kapatılmasından sonra 1988 yılında inşaatına başlanan Kelkit Kibrit Fabrikası 1993 yılında bitmiş 1995 yılının ilk yarısında 50.000 sandık/yıl kapasite ile üretime açılmış, ekonomik ömrü ise on beş yıl ile belirlenmişti. Kelkit Kibrit Fabrikası, yaklaşık 8 yıl sonra 7 Nisan 2004’te zarar ettiği gerekçesiyle Özelleştirme İdaresince kapatıldı. Hazine tarafından Gümüşhane Üniversitesine tahsis edilen arazi üzerinde bu güne proje faaliyete geçirilememiştir.
Türkiye’de Kibrit talebi 1977 yılında 1.590.000 kutu/sandık olarak tahmin edilirken bu rakam 1982 yılında 2.278.000 kutu/sandık olarak tahmin ediliyordu.
Yumuşak dokulu kavrak tomrukları belirlenen boylarda kesilir, kabukları soyulur, kibrit çöpü kalınlığında şeritler haline getirilir, giyotin makinasında da kibrit çöpü boyutunda kesime tabi tutulur, kurutma fırınlarına alınır, kıymıklarından temizlenir, sarsak eleklerde kırık ve bozuk çöpler ayrıma tabi tutulur, makinalara gelen çöpler parafinlenir, eczaya batırılarak oluşumu sağlanır ve iç kutulara yerleştirilerek dış kabı geçirilir.
Emeğinize sağlık.
bu fabrikanın kuruluşunda emeğim var istanbul sigara fabrikasının personeli ike rahmet yalçın cihangiroğlunun emri ile açılışına kadar gurup arkadaşlarımla emek verdik
özelleştire özelleştire ne hale geldikçok yakın akrabalarım inegöl tekel tütün ve kibrit fabrikalarından emekli oldu
piyasada uzun senelerdir yerli kibrit göremiyorum . kibrit bile ithal ediliyor .
👏👏👏
makina gürültülerinden ne söylediğiniz anlaşılmıyor
💯