Ardanuç Cevizli (Cevizlik-Anagert-Anakerti-ანაკერტი) Köyü

ANAKERTİ (Gürcüce: ანაკერტი; okunuşu: “anak’ert’i”), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesinde yer alır ve adı 1925’te Cevizlik olarak değiştirilmiştir. Köyün yeni adı bazı kaynaklarda Cevizli olarak da geçer.
Anakerti, Ardanuç kasabasının 20 km kuzeydoğusunda yer alır. Çevresinde Ança (İncilli) ve Ançgora (Anaçlı) köyleri bulunmaktadır.
KÖYÜN ADI
Köyün bilinen eski adı Anakerti’dir. Bazı Gürcüce kaynaklarda Anagerti (ანარგეთი) ve Anagerti (ანაგერთი) olarak da geçer. Bu yer adı Türkçeye Anakerd (آناكرد), Anakert olarak girmiştir (1:115). 93 Harbi’nde (1877-1878) Klarceti bölgesini ele geçiren Ruslar da köyün adını Anagert (Анагерт) olarak kaydetmiştir (2). Rus idaresi sırasında Klarceti ve Şavşeti bölgelerini dolaşan kültür tarihçisi Niko Mari köyün adını Anakerti (ანაკერტი) biçiminde yazmıştır (3:246).
Anakerti’nin anlamı konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. Tarihsel Tao bölgesindeki Panaskerti gibi, “kerti” kelimesiyle biten bir yer adı olduğu anlaşılmaktadır. Öte yandan tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Osmanlı kayıtlarında da geçen Anaketi (ანაკეთი), Panaketi (ფანაკეთი) gibi yer adları vardır (4:III.362, 372).
Anakerti’de Çikori (ჭიკორი), Sapseti (საფსეთი), Barnepi (ბარნეფი), Napudzari (ნაფუძარი), Golati (გოლათი), Gobihota (გობიხოტა), Kuleshevi (ყულესხევი), Palati (ფალატი), Patara Anargeti (პატარა ანარგეთი) gibi Gürcüce ya da Gürcüceden değişime uğramış yer adları bugün de kullanılmaktadır. Bu yer adları da Anakerti’nin tarihsel Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir (5:181, 189).
Eski adı Anakerti ya da Anagerti olan Cevizlik köyü.
DEMOGRAFİ
Anakerti’nin en erken döneme ait nüfusu, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri üzerinden verilebilir. Anakerti’nin Osmanlıların eline geçmesinden 23 yıl sonra, 1574 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterine göre köyde 81 hane yaşıyordu. Köyde henüz Müslüman olmuş aile yoktu ve 81 hane de Hıristiyan olarak kaydedilmiştir. Her hanenin 5 kişiden oluştuğu varsayılırsa, Anakerti’de 405 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Anakerti bu tarihte Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesinin 58 köyü içinde, nüfus açısından Klarceti ve Tanzoti köylerinden sonra üçüncü büyük köydü (5:35).
Yaklaşık 20 yıl sonra, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç adlı Osmanlı tahrir defterine göre Anakerti’de hane sayısı 22 düşmüştü. Bu tarihte de köyün tamamı Hıristiyan olarak kaydedilmiştir. Ancak komşu köylerde Osmanlı idaresi tarafından halkın Müslümanlaştırılması başlamıştı. Hıristiyan nüfusun dininin değiştirilmesi üzerine köyden 59 hane muhtemelen Gürcistan’ın iç kesimine göç etmiş olmalıdır. Bu sayı köyün nüfusunun yaklaşık % 73’ünün köyden ayrıldığını göstermektedir (5:35).
Uzun zaman sonra, 1835 tarihli Osmanlı nüfus tespitinde Anakerti köyünde 58 hane ve 155 erkek nüfus kaydedilmiştir. Bu dönemde Osmanlı idaresi sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Köyün toplam nüfusunu bulmak için bir o kadar da kadın nüfusu eklemek gerekir. Bunun sonucunda Anakerti’de 310 kişinin yaşadığı ortaya çıkar. Her hanenin ortalama 5,3 kişiden oluşması, köyde aile yapısının kalabalık olmadığını göstermektedir. Göçten dolayı 1595 yılında küçük bir köy haline gelmiş olan Anakerti’nin zaman içinde yeniden büyükçe bir köye dönüştüğü görülmektedir (6:38).
Anakerti Kalesi ya da Anakerti Kulesi. Fotoğrafın kaynağı: 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016.
Anakerti köyünün nüfusu, kadın ve erkek birlikte ilk kez Rus idaresi tarafından tespit edilmiştir. 1886 yılında yapılan bu tespite göre köyde 59 hanede 330 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Hane başına ortalama 5 kişi düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Anakerti, Ança, Ançkora ve Opiçala köylerini de kapsayan Ança nahiyesinin bir köyüyü ve bu nahiyenin nüfusunun tamamı da Gürcülerden oluşuyordu.
Köyün Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922’de yapılan tespite göre Anakerti’nin nüfusu 88 hanede yaşayan 398 kişiden ibaretti. Bu tespitte nüfusun tamamı “Türk” olarak kaydedilmiştir. 1886 yılında Gürcülerin yaşadığı köyün nüfusunun bu tarihte “Türk” olarak kaydedilmesi dikkat çekicidir. Bu durum ancak asimile olmuş Gürcülerin “Türk” olarak yazılması ya da demografik yapının tamamen değiştirilmesiyle açıklanabilir.
Anakerti adının değiştirmesinden bir yıl sonra, 1926’da yapılan tespite göre köyün nüfusu 75 hanede yaşayan 376 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte köyde 6’sı erkek ve 3’ü kadın olmak üzere 9 yabancı yaşıyordu. 1935 genel nüfus sayımında “Cevizli” olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 451 kişiye yükselmişti (10:71). Günümüzde köyde yaklaşık 90 kişi yaşamaktadır.