ฎีกา InTrend EP.31 “ที่ดินตาบอด” จะขอเปลี่ยนทางออกสู่ทางสาธารณะได้หรือไม่

ฎีกา InTrend ep.31 “ที่ดินตาบอด” จะขอเปลี่ยนทางออกสู่ทางสาธารณะได้หรือไม่
The Host : กองสารนิเทศและประชาสัมพันธ์ สำนักงานศาลยุติธรรม
Guest Host : สรวิศ ลิมปรังษี
ที่ปรึกษา : สรวิศ ลิมปรังษี, สุริยัณห์ หงษ์วิไล, จีรวรรณ เจริญยศ
Show Creator : นันทวัลย์ นุชนนทรี, ศณิฏา จารุภุมมิก
Episode Producer & Editor : ศณิฏา จารุภุมมิก, ปนัสยา ชื่นอุระ
Sound Designer & Engineer : กฤตภาส ทองแจ้ง, กิติชัย โล่สุวรรณ
Coordinator & Admin : สุภาวัชร์ ดลมินทร์, โสรัตน์ ไวศยดำรง
Art Director : สุภาวัชร์ ดลมินทร์, ปันจารีณ์ สุวรรณโภชน์ ทศพร ศิลาบำเพ็ญ
Webmaster : ผุสชา เรืองกูล, วชิระ โรจน์สุธีวัฒน์
ที่ดินเป็นทรัพย์สินที่มีค่าสำหรับพวกเราแทบทุกคน เพราะเป็นทั้งที่อยู่อาศัยและเป็นที่ทำมาหากินของหลาย ๆ คนด้วย กฎหมายก็มองว่าเป็นทรัพยากรที่มีค่าที่ต้องการทำให้ที่ดินได้มีการใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสมด้วย ทำให้เวลาที่มีที่ดินที่ไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะที่หลายคนเรียกว่าเป็นที่ดิน “ตาบอด” กฎหมายก็ให้โอกาสให้มี “ทางจำเป็น” ผ่านที่ดินของผู้อื่นออกสู่ทางสาธารณะได้ แต่ปัญหาที่จะนำมากล่าวถึงในตอนนี้จะเป็นกรณีที่ที่ดินตาบอดนั้นมีทางออกสู่ทางสาธารณะผ่านที่ดินแปลงหนึ่งอยู่แล้วจะมาขอเปลี่ยนออกทางที่ดินอีกแปลงเพื่อทำให้ใช้รถยนต์ผ่านไปสู่ทางสาธารณะนั้นได้หรือไม่
นายดำมีที่ดินตาบอดอยู่แปลงหนึ่งที่ถูกห้อมล้อมไปด้วยที่ดินแปลงอื่น ตลอดระยะเวลา 20 ปีที่ผ่านมานายดำได้ใช้ที่ดินของนายเขียวที่อยู่ทางทิศตะวันตกของที่ดินตนเองเป็นเส้นทางออกสู่ทางสาธารณะ เดิมนายดำใช้เส้นทางดังกล่าวเป็นทางเดินออก ช่วง 10 ปีหลังมานี้นายดำเริ่มมาใช้รถจักรยานยนต์แต่ก็ยังสามารถใช้เส้นทางผ่านที่ดินของนายเขียวได้อยู่
ต่อมาเมื่อไม่นานมานี้นายดำได้ซื้อรถยนต์ใหม่แต่ไม่สามารถใช้รถยนต์ขับผ่านที่ดินของนายเขียวไปสู่ที่ดินแปลงดังกล่าวได้เพราะสภาพเส้นทางไม่อำนวย เมื่อนายดำสำรวจสภาพโดยรอบแล้วเห็นว่าหากทำถนนผ่านเส้นทางในที่ดินของนายแดงที่อยู่ทางฝั่งทิศตะวันออกของที่ดินตนเองจะสามารถทะลุไปสู่ถนนสาธารณะได้ แต่นายแดงไม่ยอมให้นายดำผ่าน นายดำจึงมาฟ้องนายแดงขอให้นายแดงเปิดทางให้นายดำทำถนนผ่านที่ดินของนายแดงไปสู่ทางสาธารณะ
กรณีของนายดำนี้เป็นเรื่องของ “ทางจำเป็น” ซึ่งเป็นกรณีที่กฎหมายกำหนดให้เจ้าของที่ดินที่ถูกที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกสามารถผ่านที่ดินแปลงอื่นไปสู่ทางสาธารณะได้ แต่การที่จะผ่านที่ดินแปลงอื่นที่ล้อมอยู่นั้น ที่ที่จะผ่านและวิธีทำทางผ่านต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นกับทั้งให้ที่ดินที่ล้อมอยู่เสียหายน้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้
ที่ดินของนายดำมีลักษณะที่เข้าตามเงื่อนไขที่กฎหมายกำหนดให้ใช้ “ทางจำเป็น” เพื่อให้มีทางออกสู่ทางสาธารณะได้ เพราะไม่ใช่เช่นนั้นที่ดินของนายดำก็จะกลายเป็นทรัพยากรที่ไร้ค่าไป เนื่องจากแม้จะมีอยู่แต่ก็ใช้ทำประโยชน์ใด ๆ ไม่ได้ การให้มีทางออกสู่ทางสาธารณะจึงทำให้ที่ดินตาบอดสามารถใช้ประโยชน์ได้ ซึ่งที่ผ่านมานายดำก็ใช้เส้นทางออกสู่ทางสาธารณะผ่านที่ดินของนายเขียวที่อยู่ทางทิศตะวันตกของที่ดินตนเองมาตลอด 20 ปีที่ผ่านมา นับตั้งแต่ใช้เป็นทางเดินไปจนเป็นทางรถจักรยานยนต์ผ่านเข้าออก
ปัญหาเรื่องนี้เกิดขึ้นเมื่อนายดำต้องการเปลี่ยนมาใช้รถยนต์เพื่อเข้าออกที่ดินของตน แต่เส้นทางที่ผ่านที่ดินของนายเขียวไม่สามารถใช้รถยนต์ผ่านเข้าออกได้ นายดำจึงต้องการเปลี่ยนมาใช้เส้นทางผ่านที่ดินของนายแดงที่อยู่ทางทิศตะวันออกแทน แต่กรณีนี้ในขณะที่นายดำมาขอใช้เส้นทางผ่านที่ดินของนายแดง ที่ดินของนายดำไม่ใช่ที่ดินที่ถูกปิดล้อมจนไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะแล้ว เพราะในขณะนั้นนายดำมีเส้นทางที่สามารถเข้าออกผ่านทางที่ดินของนายเขียวได้อยู่
ประเด็นปัญหาอีกประการในเรื่องนี้คือ เส้นทางที่นายดำจะต้องผ่านที่ดินของนายแดงนั้นเป็นบริเวณที่นายแดงได้ปลูกต้นกล้วยอยู่จำนวนมาก เรียกได้ว่าเป็นที่ดินส่วนที่นายแดงใช้ทำประโยชน์อยู่มาก การจะทำเส้นทางให้นายดำผ่านได้ก็จะต้องรื้อต้นกล้วยเหล่านั้นออกจนหมดบริเวณเส้นทาง
ในการใช้ทางจำเป็นนั้น ที่ที่จะผ่าน วิธีการผ่านและการทำทางต้องทำให้เกิดความเสียหายน้อยที่สุดแก่เจ้าของที่ดินรอบข้างด้วย การที่ต้องให้รื้อต้นกล้วยออกเพื่อทำทางให้นายดำผ่านทั้ง ๆ ที่นายดำมีเส้นทางเข้าออกอยู่แล้วจึงเป็นการใช้เส้นทางที่ทำให้เกิดความเดือดร้อนและเสียหายแก่เจ้าของที่ดินข้างเคียงเกินสมควรไป
ด้วยเหตุนี้เอง การที่นายดำมีสิทธิผ่านที่ดินของนายเขียวออกสู่ทางสาธารณะอยู่แล้ว สิทธิที่นายดำมีอยู่แต่เดิมเป็นอย่างไร มีสภาพและข้อจำกัดอย่างไรก็เป็นเรื่องที่นายดำจำต้องยอมรับตามสภาพที่ดินของตน แต่จะมาเลือกเอาเส้นทางที่สะดวกที่สุดของตนโดยทำให้เกิดความเดือดร้อนเสียหายแก่ที่ดินแปลงอื่นเกินสมควรย่อมไม่เหมาะสม นายดำจึงไม่มีสิทธิมาขอใช้ “ทางจำเป็น” ผ่านที่ดินนายแดงออกสู่ทางสาธารณะได้ คงมีแต่สิทธิที่จะใช้ผ่านที่ดินของนายเขียวที่มีอยู่เดิม
ที่ดินที่ถูกปิดล้อมเป็น “ที่ดินตาบอด” ย่อมขอใช้ทางจำเป็นผ่านที่ดินข้างเคียงออกสู่ทางสาธารณะได้ แต่สิทธิผ่านนั้นจะไม่สะดวกหรือมีข้อจำกัดอย่างไรก็ต้องใช้สิทธิตามสภาพที่ตนมี จะไปขอผ่านที่ดินแปลงอื่นอีกเพื่อให้เกิดความสะดวกแก่ตนแต่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนแก่ที่ดินข้างเคียงเกินสมควรไม่ได้
(คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 172/2563)