Leren Restaureren - 6

www.lerenrestaureren.nl
DE ONTWIKKELING VAN HET VOEGWERK IN DE LOOP VAN DE TIJD
Het voegen van de gevels had in eerste instantie geen ander doel dan het voorkomen dat water of vocht het metselwerk, van buitenaf, kon binnen dringen. Later werd deze afwerking betrokken bij de architectuur ter verfraaiing van de gevels. Het afvoegen van het metselwerk gebeurde tot in de 18e eeuw meteen na het metselen met dezelfde specie. Het direct afwerken van de voegwerk wordt 'doorstrijken' genoemd. Dit gebeurde zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde van de buitenmuren. Niet alleen voorkwam men het binnendringen van vocht, maar er werd ook een hecht geheel verkregen. In 1755 schreef meester metselaar Cornells Redelijkheid een artikel over het metselen van vestingmuren. Daarin staat: 'De Kalk of Tras die ter zijde uyt geleid is moet tegen de voege gestreeken worden met het blad van het TruweeL. De uitpuilende speciebaarden werden dus door de metselaar gladgestreken. De metselaar streek hierbij de voegen na het metselen af, waarbij de voegen iets terugliggend voor het zichtvlak van de steen werden aangebracht. Het metselwerk werd zowel aan de buiten als aan de binnenzijde afgevoegd. Aan de binnenzijde was dit nodig voor het aanbrengen van een dunne pleisterlaag. Als het doorstrijkwerk platvol werd uitgevoerd moesten de resterende baarden goed van de steen worden verwijderd om een strakke voeg te krijgen. Dat noemde men uitkrabben, uitpluizen of uitplukken. Doorstrijkwerk kon op verschillende manieren worden afgewerkt.
Schaduwvoeg:
In oud metselwerk kan men ook bij doorgestreken voegwerk, in plaats van de platvolle voeg, de schaduwvoeg ontdekken. Deze vorm van voegen zorgt voor een goede afvoer van het regenwater. Het spreekt voor zich dat de metselaar ook hier vol, zat en schoon moest werken.
Hol doorgestreken voeg:
Naarmate men vaker met de lintvoegen doorstreek begon ook het gereedschap slijtage te vertonen. De lintvoegzetter kreeg op den duur een bolle vorm waardoor de lintvoegen in plaats van platvol, een iets holler uiterlijk kregen. Soms schoof men ook een stukje tuinslang over de lintvoegzetter om een holle voeg te maken.
Daggestreep:
In het verleden paste men vaak een daggestreep toe, vooral bij eenvoudige woonhuizen in achtergevels en zijgevels en bij landelijke bouwkunst. Bij het aanbrengen van een daggestreep werd geen mes gebruikt maar een echt dagge-ijzer van 3 tot 4 mm dikte. Het aanbrengen van een daggestreep kwam sinds de 16e eeuw in de mode en bleef met name op het platte land tot het begin van de 20e eeuw in gebruik.
De vorm van de daggestreep is per streek en gebouw verschillend. De gesmede dagijzers bepaalde de vorm en afmeting van de daggestreep. Hier werden er bijvoorbeeld afgedankte ijzervijlen voor gebruikt. Het metselwerk moest ook hier vol en zat zijn aangebracht en werd de daggestreep tussendoor of aan het eind van de dagproductie aangebracht. Om te ontdekken of er een dagge aanwezig is geweest, moet men bij voegwerkfragmenten kijken, die niet- of minder door weersinvloeden zijn aangetast. Zoals bijvoorbeeld achter gootlijsten, onder dakvoetbetimmeringen of achter luiken van raampartijen. Soms kunnen oude bestekken of lastenboeken waarin het type voeg is omschreven uitkomst geven.
Dudokvoeg:
Een bijzondere vorm van sterk verdiept voegwerk is de Dudokvoeg. Hierbij worden de lintvoegen sterk verdiept ingevoegd en de stootvoegen platvol opgezet. Deze voeg is vernoemd naar de architect W.M. Dudok, die graag voegen toepaste die een sterke schaduwwerking gaven.
Schaduwvoeg:
De schaduw voeg is ook weer toegepast bij de jongere bouwkunst. Een van Dudoks opvallendste werken is het Raadhuis in Hilversum. Daar is overigens geen Dudokvoeg aangebracht maar een schaduwvoeg. Dudok was een perfectionist en daarin ging hij heel ver bij het raadhuis. Zo is 80 km voegwerk door één man gerealiseerd. Om er voor te zorgen dat de horizontale lijn overal gelijk zou worden, moest dit van Dudok door één voeger gedaan worden.