قرائتي / تفسير آيه 102 سوره بقره - سحر و جادو / علم مفید و مضر

تفسير قطره اي قرآن کريم
حجت الاسلام و المسلمين قرائتي
آيه 102 سوره بقره - با موضوع سحر و جادو / علم مفید و مضر / تفرقه انداختن ميان زن و شوهر، كارى شياطينى و در حدّ كفر است
mohsen.gharaati
www.gharaati.ir
آيه
واتَّبَعُوا مَا تَتْلُواْ الْشّيَطِينُ عَلَى‏ مُلْكِ سُلَيْمَنَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَنُ وَلَكِنَّ الشَّيَطِينَ كَفَرُواْ يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَآ أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَرُوتَ وَمَرُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى‏ يَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَآرِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلّاَ بِإِذِنِ اللَّهِ وَ يَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَ لاَ يَنْفَعُهُمْ وَ لَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَريهُ مَالَهُ فِى الأَخِرَةِ مِنْ خَلَقٍ وَ لَبِئسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ‏
ترجمه
و (یهود) آنچه (از افسون و سحر كه) شیاطین (از جنّ وانس) در عصر سلیمان مى خواندند، پیروى مى كردند وسلیمان هرگز (دست به سحر نیالود و) كافر نشد ولكن شیاطین، كفر ورزیدند كه به مردم سحر وجادو مى آموختند و(نیز) از آنچه بر دو فرشته، هاروت وماروت، در شهر بابل نازل شده بود (پیروى نمودند. آنها سحر را براى آشنایى به طرز ابطال آن به مردم مى آموختند.) وبه هیچ كس چیزى نمى آموختند، مگر اینكه قبلاً به او مى گفتند ما وسیله آزمایش شما هستیم، (با بكار بستن سحر) كافر نشوید (واز این تعلمیات سوء استفاده نكنید،) ولى آنها از آن دو فرشته مطالبى را مى آموختند كه بتوانند به وسیله آن میان مرد و همسرش جدایى بیفكنند (نه اینكه از آن براى ابطال سحر استفاده كنند). ولى هیچگاه بدون خواست خدا، نمى توانند به كسى ضرر برسانند. آنها قسمت هایى را فرا مى گرفتند كه براى آنان زیان داشت و نفعى نداشت، و مسلّماً مى دانستند هركس خریدار اینگونه متاع باشد، بهره اى در آخرت نخواهد داشت وبه راستى خود را به بد چیزى فروختند، اگر مى فهمیدند.
نکته ها
آنچه از روایات استفاده مى شود آن است كه حضرت سلیمان علیه السلام براى جلوگیرى از انحراف یا سوء استفاده، دستور داد اوراق ساحران را جمع آورى و نگهدارى كنند. ولى بعد از وفات او گروهى به آن نوشته ها دست یافته و مشغول تعلیم و اشاعه سحر [391] در میان مردم شدند. آنان حتّى معجزات حضرت سلیمان را سحر معرّفى كرده و پیامبرى او را منكر شدند. و برخى از بنى اسرائیل نیز به جاى پیروى از تورات به سراغ سحر و جادو رفتند. این كار چنان شهرت و گسترش یافت كه یهود زمان پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله نیز سلیمان را ساحرى زبردست مى دانستند و او را به عنوان پیامبر نمى شناختند!
این آیه، گناه و انحراف رها كردن تورات و پیروى از شیاطین سحرآموز را بیان مى كند كه یهود به جاى تورات از آنچه شیاطین در زمان سلیمان بر مردم مى خواندند، پیروى مى كردند. آنان براى توجیه كار خویش، نسبت سحر به سلیمان نیز مى دادند، در حالى كه سلیمان مرد خدا بود و كارش معجزه، و شیاطین در جهت مخالف او و كارشان سحر بود.
علاوه بر آنچه گذشت، یهود از منبع دیگرى نیز به سحر دست یافتند. بدین طریق كه خداوند دو فرشته را به نام «هاروت» و «ماروت» به صورت انسان در شهر «بابل» در میا [392] ن مردم قرار داد كه روش ابطال و خنثى سازى سحر و جادو را به آنان بیاموزند. امّا براى اینكار لازم بود ابتدا آنان را با سحر آشنا سازند. چون انسان تا فرمول تركیبى چیزى را نداند، نمى تواند آنرا خنثى نماید. لذا فرشته ها، ابتدا طریق سحر و سپس طریقه ابطال آن را مى آموختند و قبل از آموزش با شاگردان خود شرط مى كردند كه از آن سوء استفاده نكنند ومى گفتند: این كار مایه ى فتنه و آزمایش است، مبادا در مسیر مبارزه و خنثى سازى، خودتان گرفتار شوید. امّا یهود از آن آموزش سوء استفاده نموده و از آن براى مقاصد ناشایست بهره بردند و حتّى براى جدایى میان مرد و همسرش بكار گرفتند.
قرآن در اینجا نكته اى را یادآور مى شود كه جاى دقت و تأمل است. مى فرماید: ساحر با داشتن علمِ سحر، از دایره ى قدرت الهى خارج نیست و بدون اراده ى خدا قادر به انجام كارى نیست و به كسى نمى تواند ضررى برساند، ولى از آنجایى كه خداوند براى هر چیز اثرى قرار داده است، سحر و جادو نیز مى تواند اثرات سویى داشته باشد كه از آن جمله تأثیر آن بر روابط زناشویى و خانوادگى است.
391) سحر، به فن ظریف و دقیقى گفته مى شود كه امور را از مسیر عادّى خود منحرف مى سازد. و گاهى سحر به معنى خدعه، و باطل را در شكل و قالب حقّ آوردن، آمده است.
392) بابل» نام منطقه اى حدود نجف و كربلاى فعلى بوده است.
پيام ها
1- در حكومت حقّ وزمامدارى حاكم الهى نیز همه ى مردم اصلاح نمى شوند، گروهى كجروى مى كنند. «واتبعوا ماتتلوا الشیاطین على ملك سلیمان»
2- شیاطین، در حكومت سلیمان نیز بیكار نمى نشینند و پى درپى القاى سوء مى كنند. «ما تتلواالشیاطین على ملك سلیمان»
3- حكومت، با نبوّت منافات ندارد. برخى انبیا حكومت داشته اند. «ملك سلیمان»
4- ساحران براى مقدّس جلوه دادن و توجیه كار خود، سلیمان را نیز ساحر معرّفى مى كردند. «وما كفر سلیمان»
5 - خداوند، از مقام انبیا در برابر تهمت دیگران دفاع مى كند. «و ما كفر سلیمان»
6- تعلیم وتعلّم واِعمال سحر، در ردیف كفر است. [393] «كفروا یُعلّمون النّاس السحر»
7- براى مقابله با علوم مضرّ وعقاید انحرافى، آگاهى صالحان از آنها لازم است. «ما انزل على الملكین»
8 - در مقام تعلیم، معلّم باید نسبت به كاربردهاى منفى علوم هشدار دهد. «وما یُعلّمان... حتّى یقولا... فلا تكفر»
9- انسان در بین دو آموزش قرار داد: هم وساوس شیطانى؛ «یعلّمون الناس السحر» و هم الهامات الهى. «وما یعلّمان»
10- فرشتگان نیز مى توانند معلّم انسان ها شوند. «ما یعلّمان ...حتّى یقولا»
11- گاهى علم ودانش، وسیله آزمایش است. «انّما نحن فتنة»