Hôn nhân là dấu mốc quan trọng của đời người, trong chừng mức nào đó, có thể coi là một trong những dấu hiệu nhận diện văn hóa đặc trưng của mỗi dân tộc.
Dẫu dâu bể có đổi thay, nhưng với người Lô Lô đen ở thôn Khuổi Khon, xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc, Cao Bằng, đến nay lễ cưới vẫn được thực hiện một cách khá nghiêm cẩn, theo trình tự và nghi lễ truyền thống.
Như nhiều cộng động dân tộc khác, hôn nhân của người Lô Lô đen cũng trải qua các bước dạm ngõ, đám cưới, lại mặt. Tuy nhiên, có một nghi thức vô cùng độc đáo, trọng đại không thể thiếu trong lễ cưới. Đó là lễ xin dâu.
Như hiện nay, lễ cưới của người Lô Lô đen thường tổ chức trong 2 - 3 ngày và lễ xin dâu sẽ được thực hiện vào ngày cuối.
Chọn giờ lành, đoàn nhà trai sang nhà gái để xin dâu. Dẫn đầu là đôi quan lang, tiếp sau là chú rể và phù rể, cùng 8 người khiêng lễ. Sính lễ gồm 120 cân thịt lợn, 120 lít rượu, 120 cân gạo, cá lam 5 cái, xôi 5 gói và tiền mặt thì nhiều hay ít còn phụ thuộc vào số lượng anh em ruột thịt trong gia đình cô dâu).
Đoàn nhà trai đến cầu thang, sẽ dừng 10’ để gia đình gái làm thủ tục cúng và kiểm sính lễ. Sau đó mới được phép bước lên cầu thang, vào nhà, tiến hành nghi lễ xin dâu.
Trước khi nhà trai bước qua bậc cửa vào nhà, quan lang bên nhà gái cất lời hỏi:
Đoàn nào đông người thế
Khách lạ phương trời nao?
Quan lang nhà trai đáp lời:
Chúng tôi bên nhà trai
Đến để xin cưới hỏi.
Sau khi đã xong phần chào hỏi, hai họ cùng nhau uống rượu như một nghi thức thanh tẩy trước khi bước vào nghi lễ trọng đại. Quan lang hai bên trao đổi về các khoản tiền cưới.
Cũng như hầu hết các dân tộc khác, tiền cưới nhà trai mang sang nhà gái là tập tục bắt buộc. Nhưng có lẽ, hiếm có dân tộc nào lại có nhiều khoản cụ thể như trong đám cưới của người Lô Lô đen. Ngoài tiền dẫn cưới là hàng loạt các khoản khác như:
+ Tiền biếu quan lang nhà gái
+ Tiền trả cho bố mẹ cô dâu
+ Tiền trả cho anh em trai
+ Tiền nhận thông gia
+ Tiền đến giờ cô dâu xuống sàn
Các khoản tiền đó thể hiện sự biết ơn của nhà trai đối với công sinh thành dưỡng dục của cha mẹ cô dâu, sự yêu thương đùm bọc của anh em ruột thịt và lòng biết ơn các vị quan lang - những người đại diện giúp nhà gái thực hiện nghi lễ đám cưới. Nghi thức trao tiền được thực hiện trang trọng, thiêng liêng qua lời đối đáp của quan lang hai bên.
Nếu như nhà trai bày tỏ lòng tri ân sâu sắc về công lao sinh thành dưỡng dục của cha mẹ cô dâu bằng cách nói khiêm hạ về sính lễ:
Nay con vác cáng không,
Giỏ đeo cũng trống rỗng.
Không nén vàng nén bạc,
Cá lam chỉ vài ống,
Vài gói xôi gói lá.
Giãi bày tấm lòng thành
Biết ơn công mẹ cha.
Không chê con nghèo khó
Cho làm con trong nhà.
Thì nhà gái lại khẳng định tấm lòng thành quý hóa của nhà trai:
Nhà trai khiêng cáng nặng,
Giỏ cũng đeo trĩu vai.
Có vàng và có bạc,
Ống lam với cả xôi.
Dâng lên cha lên mẹ,
Và cô bác, bản làng
Hoàn thành phần trao sính lễ và các khoản tiền cưới, thủ tục xin dâu tiếp tục được thực hiện qua màn đối đáp của quan lang hai bên:
Xin cha trao chìa vàng,
Xin mẹ trao chìa bạc.
Xin cha cho đón dâu,
Xin mẹ cho đón dâu.
Quan lang nhà gái đáp lại:
Chìa vàng này cha trao,
Chìa bạc này mẹ trao.
Con gái vàng gái bạc,
Nhà gái xin gửi trao.
Nhà trai bày tỏ sự mừng vui, nâng niu, trân trọng cô dâu. Đón được nàng dâu về như có được “chìa vàng” “chìa bạc”, gia bảo trong nhà. Nhà gái cũng không nén nổi niềm hạnh phúc, tin tưởng trao “chìa vàng”, “chìa vàng” cho nơi chốn xứng đáng. Nhưng cũng không quên dặn dò đôi vợ chồng trẻ về cách đối xử với nhau, với nội ngoại hai bên:
Ăn ở phải biết điều.
Bát đĩa ở trong chạn,
Còn lúc va lệch nhau.
Vợ chồng nếu to tiếng
Đừng động chạm mẹ cha.
Và lời gửi gắm, mong cầu sự yêu thương của ông bà thông gia dành cho con gái mình:
Con dâu còn vụng dại,
Ông bà hãy dạy cho.
Xem dâu như con gái,
Về chăm sóc mẹ cha
Đúng như tính cách vốn có của người Lô Lô đen, nhà gái thẳng thật giao hẹn với nhà trai:
Dâu ăn ở không phải,
Xin trả về mẹ cha.
Đừng nói chuyện lòng vòng
Làm đau lòng cha mẹ.
Ẩn trong lời giao hẹn thẳng thật ấy còn là tấm lòng yêu thương, bao dung, chở che của mẹ cha với con gái. Dẫu có gặp phải cảnh ngộ nào, thì ngôi nhà này, bậc thang này vẫn là nơi con có thể trở về bất cứ lúc nào.
Đón dâu từ tay những người phụ nữ trong gia đình cô dâu, trước khi ra khỏi cửa, nhà trai làm thủ tục uống rượu nhận dâu. Trong mâm rượu, có để lẫn một bát nước. Nếu quan lang nhà trai cầm đũa chọc phải bát nước thì cả đoàn nhà trai không được uống rượu. Còn nếu chọn đúng bát rượu sẽ được uống hết cả mâm rượu. Uống cho tròn, cho đẹp như lời cảm ơn nhà gái và chúc phúc cho đôi vợ chồng trẻ.
Lễ xin dâu trong đám cưới của người Lô Lô đen có giá trị văn hóa độc đáo và tinh thần nhân văn sâu sắc, mà qua đó, ta có thể hiểu thêm về cách ứng xử, đạo lý tốt đẹp của đồng bào Lô Lô đen tại Khuổi Khon.