"Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Πέμπτος" (2021). Η αρχή του έργου.
***
Να σημειωθεί ότι η παράσταση δεν υπάρχει ολόκληρη στο διαδίκτυο.
***
Παράσταση Καραγκιόζη: 1. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Πέμπτος
Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού
"Ηρωικές Ιστορίες στον μπερντέ του Καραγκιόζη"
Παραστάσεις Θεάτρου Σκιών με ηρωικό-ιστορικό περιεχόμενο
1) Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ (απόσπασμα)
Η κρεμάλα του Πατριάρχη Γρηγορίου του Πέμπτου
Σάββατο 3 Ιουλίου 2021
Παίζει ο καραγκιοζοπαίχτης Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης
Στην Ορχήστρα:
Πέτρος Ανδρουτσόπουλος (τραγούδι, λαούτο)
Κώστας Κοπανιτσάνος (κλαρίνο)
Δήμος Βουγιούκας (ακορντεόν)
Η περίπτωση του αφορισμού της Επανάστασης του 1821 από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Πέμπτο έχει μια ιδιάζουσα θέση στο χώρο της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας για το κατά πόσο αποτελούσε (ως αφορισμός) μια προδοτική πράξη. Όποια και αν ήταν τα κίνητρα της συγκεκριμένης πράξης όμως, είναι αλήθεια ότι ο μετέπειτα απαγχονισμός του Πατριάρχη (μετέπειτα Αγίου από την Ορθόδοξη Εκκλησία) Γρηγορίου του Ε’ έγειρε υπέρ του την πλάστιγγα της ιστορικής κρίσης. Υπό αμφισβήτηση ωστόσο, τέθηκε αργότερα και το κατά πόσο ο εν λόγω αφορισμός απέβη ωφέλιμος για το έθνος και την Επανάσταση στις τότε ιστορικές συνθήκες. Ως προς το θέμα αυτό, δίνουμε την πένα μας στον ιστορικό Σαράντο Καργάκο και στον πρώτο τόμο του τετράτομου έργου του «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821»:
«Όσο κι αν μας ενοχλεί η πράξη (ενν. του αφορισμού), ωστόσο αυτή είναι που έσωσε τον ελληνικό πληθυσμό (ενν. κυρίως της Κωνσταντινούπολης) από ένα ευρύτερο μακελειό. Πάντως, κανείς δεν αμφισβητεί την εθελοθυσία του Γρηγορίου. Ασφαλώς, μετά την Επανάσταση το μικρό αρτισύστατο ελληνικό κράτος για την εθνική του ολοκλήρωση αναζητούσε μια ιδεολογία εθνικής συνοχής με τα αναγκαία σύμβολα. Κι ένα από αυτά ήταν ο Γρηγόριος Ε’, χωρίς επ’ αυτού να λείψουν οι σχετικές ενστάσεις από τους γνωρίζοντες το βίο και τη δράση του. Η συμβολοποίησή του άρχισε μετά την έμμετρη προσφώνηση του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, την οποία διάβασε ο ποιητής στα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Γρηγορίου στις 25 Μαρτίου 1872 (το ποίημα αυτό τον παλαιότερο καιρό υπήρχε σε πλείστα σχολικά βιβλία)».
Το ανωτέρω τότε κλίμα επηρέασε και τα καλλιτεχνικά δρώμενα. Ο Θεόδωρος Χατζηπανταζής αναφέρει στο βιβλίο του: «Η εισβολή του Καραγκιόζη στην Αθήνα του 1890» (εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1984, σελ. 71): «Το 1900 ο Κόντος έπαιξε στην Αθήνα τα παρακάτω έργα: Αι πονηρίαι των γυναικών, Η απόδρασις του Μακεδόνος εκ των φυλακών, Η απαγχόνισις του Πατριάρχου Θεσσαλονίκης», με τον τελευταίο τίτλο να αναφέρεται προφανώς (παρά το σχετικό λάθος) στην ιστορία του Γρηγορίου του Πέμπτου. Το εν λόγω έργο του Πατριάρχη επιβλήθηκε και αναδείχτηκε στο πανί του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών στην Πάτρα κατά την εποχή του Μεσοπολέμου, από τον καραγκιοζοπαίχτη Ντίνο Θεοδωρόπουλο (1890-1975), έναν από τους τρεις μεγαλύτερους καραγκιοζοπαίχτες όλων των εποχών στην Πάτρα και πανελλαδικώς.
Χάρη στον Ντίνο Θεοδωρόπουλο, το έργο του «Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’» μαζί με τα έργα του «Κατσαντώνη» και του «Διάκου» συνιστούν τα μέρη μιας, ειδικής και μοναδικής, μεγάλης Τριλογίας ηρωικών έργων του νεοελληνικού Θεάτρου Σκιών, στο τέλος των οποίων ο καθένας από τους ήρωες αποθεώνεται με το μαρτύριό του, χάρη στο οποίο ανεβαίνει, συν Αγγέλοις, στους ουρανούς: Ο Κατσαντώνης με το σφυροκόπημά του, ο Αθανάσιος Διάκος με το σούβλισμά του και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ με τον απαγχονισμό του. Οι ιστορικοί αναχρονισμοί στο έργο του «Πατριάρχη» είναι αρκετοί και εμφανείς, πάντοτε όμως ποιητική αδεία, αλλά το μαρτύριο του Γρηγορίου του Ε’ στο τέλος (και ταυτόχρονα με την εκφώνηση του ποιήματος του Βαλαωρίτη), είναι που καταξιώνει το έργο του Θεοδωρόπουλου ως κορυφαίο έργο της τέχνης του Καραγκιόζη και αναπόσπαστο μέρος της Τριλογίας.
Στο συγκεκριμένο έργο παρακολουθούμε τη δράση του Πατριάρχη Γρηγορίου του Πέμπτου από τον Ιανουάριο του 1821 μέχρι και τον απαγχονισμό του την Κυριακή των Βαΐων του ίδιου έτους και μετά από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο Ολύμπιος Γεωργάκης, ο Παπαφλέσσας και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος παρελαύνουν μπροστά από το Πατριαρχείο, σαν μια παρέλαση ιστορικών προσωπικοτήτων, ενώ η μεγάλη σύγκρουση (και στην Αποθέωση) κορυφώνεται ανάμεσα στον ίδιο τον Πατριάρχη και τον οργισμένο Σουλτάνο. Από κοντά φυσικά και ο Καραγκιόζης, ο Χατζηαβάτης, Ταχήρ, ο αμίλητος Διάκος που πρόδωσε, ο Μπαρμπαγιώργος και ο Βεληγκέκας.
***
Στο ανωτέρω απόσπασμα, παρακολουθούμε μόνο την εισαγωγή του έργου με τους: Χατζηαβάτη, Ταχήρ, Καραγκιόζη καντηλανάφτη, Διάκο και Πατριάρχη Γρηγόριο τον Πέμπτο.
***
Να σημειωθεί ότι η παράσταση δεν υπάρχει ολόκληρη στο διαδίκτυο.