რაჭა დასახლებული იყო ძველი ქვის ხანიდან. სოფელ ქვედთან, ერთ-ერთ მღვიმეში აღმოჩენილია მეზოლითის ხანის ნამოსახლარი. მთის რაჭაში ადამიანს უცხოვრია ჯერ კიდევ ბრინჯაოს ხანაში. გონასა და ღების მიდამოებში მიკვლეულია სპილენძისა და დარიშხნის ძველი მაღაროები. აქ ბრინჯაოს წარმოება უნდა დაწყებულიყო შუა ბრინჯაოს ხანაში. მძივები და ბრინჯაოს სამაჯური რაჭიდან ინახება საქართველოს მუზეუმის არქეოლოგიურ განყოფილებაში. 1928 წელს სოფ. ღებში, ადგილ „შოშეთში“ აღმოჩნდა ბრინჯაოს ბალთა, რომელიც მიცვალებულს წელზე ჰქონია. გამოვლენილია სამაროვნები, რომლებიც შეიცავენ უძველეს კულტურულ ფენებს ბრინჯაოს ხანიდან ადრინდელი ანტიკური ხანის ჩათვლით. არქეოლოგიური თვალსაზრისით საყურადღებო, აგრეთვე, ჭიორის მიდამოში მდებარე ადგილი „შხროლი“, სადაც ჩნდება უფრო გვიანდელი დროის, ქრისტიანობის ხანის, სხვადასხვა ნივთები და სამკაულები