Відео

Глупости христиане сами аборигены не знали что такое баня

ух иы!

✨🌹✨Благодарю ✨🌹✨

Благодарность великим Гумилевым, отцу и сыну ! Авторам этого ВИДИО огромное спасибо за возможность прикоснуться к великой жажде знаний славных людей и их преданности науке !

Слишком много ошибочных тезисов , что в свою очередь делает ошибочным синтез...

Восхитительно, Гумилев просто гений ,просто и находчиво!!!

ХАЗАРЫ ЖИВУТ В АФГАНИСТАНЕ. ГОВОРЯТ НА КИПЧКАСКОМ ЯЗЫКЕ , ИЛИ ПРАВИЛЬНО СКАЗАТЬ НА КАЗАХСКОМ . ЧТО КОНЕЧНО ИНТЕРЕСНО, НО В ОСНОВНОМ БРЕД . ХАЗАРЫ , ПЕЧЕНЕГИ ПОЛОВЦЫ, ЭТО ОДИН НАРОД. САМОЕ СМЕШНОЕ ЧТО РУССКИЕ ИЗУЧАЮТ ИСТОРИЮ ЧУЖУЮ , НЕ ЗНАЮТ СВОЮ ИСТОРИЮ, НЕ ЗНАЮТ ЭЛЕМЕНТАРНО СВОЮ РОДОСЛОВНУЮ. ПОЗОРИЩЕ

Ещё раз. Почему всё-таки гумилёв решил, что найденный человеческий скелет- скелет хазара ? По каким признакам он сделал такой вывод? И По каким признакам он сделал Вывод что найденная керамика хазарская ?

Причём еврейи... Не понял 😮

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

Хуласенчи рабочисем, выçăпа тата пусмăрпа тăвăнса çитнĕскерсем, хăйсен прависемшĕн кĕрешмешкĕн пĕрлешме пуçланă ĕнтĕ. Утламăшпа ытти пин-пин чăваш ялĕ вăрансах çитмен-ха. Хальлĕхе унта кивĕ самана хуçаланать, çынсен шăпине пĕр шелсĕр авать те хуçать. Кĕнеке сюжечĕ çав тери çивĕччĕн аталанса пырать, вулакана тÿрех унти сăнарсен пурнăçне туртса кĕрсе каять. Çыравçă ĕлĕкхи чăваш ялĕн пурнăçне лайăх пĕлни кашни страницăра сисĕнсе тăрать. Ку, паллах, тăрăшмасăр пулман. Илпек Микулайĕ чăваш халăхĕн пурнăçне çутатса паракан пысăк роман çырма тĕплĕн хатĕрленнĕ. Çынсемпе яланах ăш пиллĕн калаçаканскер, вăл тăван ялне каймассерен ватăрах çынсемпе тĕл пулса сăмахланă, революцичченхи пурнăçпа, халăхăн йăли-йĕркипе, уявĕсемпе, фольклорĕпе интересленнĕ, халапĕсемпе легендисене е пурнăçра чăнах пулса иртнисене ыйта-ыйта пĕлнĕ. Вăл вĕсене блокнот çине çырмасăрах асра тытса юлнă. Кайран, романри ĕçсене е уйрăм сăнарсене уçса панă чухне, вĕсемпе питĕ вырăнлă усă курнă. Çакна çирĕплетекен тĕслĕхсене писателĕн мăшăрĕ Вера Федоровна хăй пурăннă чух çырса хăварнă асаилÿре курма пулать. Амăшĕ, Матрена Куприяновна, тата Ухвантюк тетĕшĕ писателе ĕлĕкхи пурнăç çинчен питĕ нумай кала-кала панă. Тĕслĕхрен, романăн иккĕмĕш кĕнекин пуçламăшĕнче вуник алăклă ампар çинчен калакан халап пур. Илпек ăна романра туллинех илсе паман. Ампарĕ хăй чăнласах та пулнă. Ун çинчен калакан халапĕ вара çыравçăн мăн аслашшĕн аслашшĕпе çыхăннă иккен. Лешĕ питĕ вăйлă пулнă теççĕ. Çав паттăр çын халăха хăратса, çаратса пурăннă вуникĕ хураха тытма пултарнă имĕш, вуник алăклă ампара çавсене тутарнă. Çавăн хыççăн хурахсем хăйсен хура ĕçне пăрахнă теççĕ. Тулĕк çав паттăр çыннăн темшĕн çемье пурнăçĕ ăнман. Арăмĕсем пĕрин хыççăн тепри вилнĕрен унăн темиçе те авланма тивнĕ. Паттăр мунча кĕме яланах пĕччен çÿренĕ тет. Тăваттăмĕш арăмĕ упăшки çăвăннине вăрттăн пырса пăхать те вăл ăмăрт кайăк пек çунатлă пулнине курать, ун пирки çынсене каласа парать. Çакăн хыççăн лешĕ чирлесе ÿкет те вилсе каять. Вăт çакăн пек халап çÿренĕ писателĕн мăн аслашшĕн аслашшĕ пирки. «Çавăн çуначĕсем куçнă пуль Николай Филипповича, тăван халăхне çĕклессишĕн тем тума та хатĕрччĕ», - тесе çырать Вера Федоровна мăшăрĕ пирки. Вера Федоровна çырнă тăрăх, Шерккей сăнарне Илпек Микулайĕ Ухвантюк тетĕшне пăхса калăпланă. Унăн сăнарне вăл ытти çынсем каласа панă кăсăкла асаилÿсемпе усă курса пуянлатнă. «Эпĕ те ăна хамăн асатте çинчен каласа панăччĕ, - тесе çырать писатель мăшăрĕ. - Пирĕн асатте малтан ямшăк чупнă, каярахпа непман пулса тăнă. Пĕр вăхăтра хамăн атте те ун патĕнче тарçăра ĕçленĕ, çавăншăн асатте пирĕн çемьене тăрантарнă. Асатте çăкăра питĕрсе тытатчĕ, кушака вĕлерсе тирне сÿсе илчĕ те верандăна çакса ячĕ. Эпир, йăмăкпа иксĕмĕр, çав тир патне пыраттăмăр та юратнă чĕрчуна шеллесе вĕри куççуль юхтараттăмăр». «Хура çăкăр» романри Шерккей те тăлăха юлнă Тухтара чун усрамалăх тăрантарать, çавăншăн ăна укçасăр ĕçлеттерет, ят çĕрĕпе, пахчипе усă курать. Перекетлĕрех пулас тесе хыткукар этем çăкăрне арчара питĕрсе усрать, кушакне вĕлерсе тирне сĕвет. Хытнăçемĕн хытса пырать унăн чунĕ. Тарçă пек ĕçлеттерсе арăмне çĕре кĕртет, хĕрне мулпа улăштарса унăн пуçне çиет. Вера Федоровна тата тепĕр тĕслĕх илсе кăтартать. Илпек Микулайĕпе Петĕр Хусанкай пĕр-пĕринпе çав тери туслă пулнă. Пĕррехинче Петр Петрович Ильбековсене ялти картла çапакансем пирки мыскара каласа парать. Лешсем пĕрре сĕтел хушшине кĕрсе ларнă та вăййине пăрахаймасăр ик-виç кун картла вылянă иккен. Хырăм выççине чăтаймасăр малтанхи кун çинĕ пулă шăммисене ĕмсе ларнă, анчах выляма чарăнайман-мĕн. Хусанкай çав тери култарса каласа панă мыскара Илпек Микулайне килĕшсе кайнă. «Петр Петрович, ку историе эп вăрласан хирĕç пулмăн-и;» - ыйтать вăл сăвăçран. «Ăçта та пулин усă курма пултаратăн пулсан ил, Николай», - тет лешĕ. Усал вăйă чăваш ялне те çитнине, Утламăш арçыннисем çулнă çаранĕ, путмар çинчи тÿшекĕ таран картла выляса янине Илпек Микулайĕ «Хура çăкăрăн» иккĕмĕш кĕнекинче «Ялти мыскарасем» сыпăкра кăсăкла çырса кăтартать. Урăхлатса, кĕнекери сăнарсемпе çыхăнтарса çырать. Романа çырма лариччен писатель питĕ нумай материал пухнă, сăнарсем мĕнле пулмаллине туллин палăртса картотека тунă, уйрăм сценăсене малтанах палăртса хунă, вара тин çырма ларнă. «Ун чух вăл Чăваш кĕнеке издательствин аслă редакторĕччĕ. Обществăлла ĕçĕсем те нумайччĕ. Çавна май кăнтăрла çырма вăхăчĕ те пулман. «Каçхи апат çисен ачасемпе вылякалатчĕ те ирех çывăрма кĕрсе выртатчĕ, - тет Вера Федоровна хăйĕн асаилĕвĕнче. - Çемье çывăрса кайсан, пÿрт шăплансан, çĕрле тăрса ларатчĕ те ирччен ĕçлетчĕ (…) Тепĕр чухне эпĕ хăвăрт-хăвăрт çапакан машинка сассипе е Николай кулнипе вăранса каяттăм. «Мĕн пулчĕ сана?», - тесе ыйтаттăм та - «Çывăр-çывăр, пурте йĕркеллех», - тетчĕ. Трагедиллĕ сыпăксене куççулĕ витĕр çыратчĕ». Ахальтен мар ĕнтĕ «Хура çăкăр» пĕтĕм чăваш халăхĕ юратакан произведени пулса тăнă, авторне «Чăваш АССР халăх писателĕ» сумлă ят парса чысланă. Ку произведение тахçанах вырăсла, пăлхарла, эстонла куçарнă. Пирĕн халăхăн çакăн пек произведени пурри - пысăк телей. Роман Чăваш Республикин Наци библиотеки сĕннĕ «Вуламалли 100 кĕнеке» списока кĕнĕ.

а, псевдоисторик!! как-же, как-же. пенсионарий хренов

История наука субъективная, её не измерить при помощи математики или законов физики то есть нет объективности, всё зависит от автора писания и " заказа" власть имущих на историю,например: история нашей страны, при рюриках летописи объясняли и обосновывали их право на управление Русью, придумали призвание варягов (Повесть временных лет),а на самом деле произошел захват северо западных славян норманнами племенем "Русь", а при Романовых уже обосновывали их право на государство, Советская власть, вообще переписала всю историю сделав ее сказкой, а сейчас опять переписывают под нынешнюю власть. Вот такая она - история!

👏👏👏

Как это православные в Польше ? Там их и небыло .

Отличная книга. Отличное прочтение. Спасибо. Я впечатлён.

глупость нелепая. почему европейско азиатские народы, германцы, тюрки или евреи развились, а негры или индейцы южной северной америки остановились на уровне неолита? почему австралийские аборигены развились только до палеолита? развитие обусловлено только генетическими особенностями этноса. гомеостаз вообще идиотизм - евреи живут уже 4000 лет без всяких гомеостазов. тюрки, германцы - то-же самое. а развитие китайцев или русских определяется тем, когда их завоевали очередные нормальные этносы. например, когда китайцев завоевали табгачи - у них "пассионарный взрыв" - империя тан. когда, в следствии ассимиляции правящего класса, тобгачей, китайскими наложницами, происходит то, что глупец называет гомеостазом.

Благодарю!!! Такая красивая планета, а живут на ней вечно воююшие дикари!

Здравствуйте про открытою теория Белторампи можно узнать

На простой взгляд Хазарии никогда не было как государства, точно также как и орда не была монгольской. Упоминание хазар могло быть просто народным названием одних и тех же людей- тартары или хазары или ордынцы и так далее.

История..это кладбище Мертвячини...живем сегодня..люди изменяются..а история Тормозит

Извините, из текста Так и непонятно. Почему Гумилёв решил, что найденный скелет - это скелет хазара? И почему он решил что вся найденная керамика 8-9 века? Как это можно так определить? И почему она принадлежит хазарам? Извините, но просто выглядит как его фантазии личные. Ищет следы Хазарии, и всё найденное автоматически к ней относит. На каком основании - непонятно? Все его умственные построения так несерьёзны, если относиться к ним критически.

Da zaebal ti svoimi religiyami

Писано во времена хрущевщины 😆😆😆😂

❤

Это слишком сложно для тех, кто не умеет читать...

Слушая чтицу, я чувствую слепогоухонемой... Интересно, кто-нибудь прослушал хотя половину?

Самая..неинтересная.книга.у.гумилева..озвучти..древнии.тюрки..или..кишка.тонка

Казаки- это хазары плюс славяне

Что касается географии Хазарии,не надо забывать Каспия не в нынешних ее размерах,а взять старые карты,где Каспия южнее линии г.Баку и г. Красноводск не было до карт 1485 г только после указанной даты на картах появляется южный Каспий...

Не нравится: подобор музыкальных вставок.

Респект, лайк. Привет из Таджикистана. Дикция на высшем уровне. Но язык насколько академический, что вряд ли такие простые смертные как я осмелятся написать комментарии. Два раза прослушал, чтобы написать комментарий. Л. Гумылев учёный мирового уровня, это бесспорно.

Зашёл поставить лайк, поскольку Гумилёва знает 3,5 человека в теме, тогда как он очень интересный и талантливый писатель, учёный и человек. Конечно его идеи мягко говоря устарели, но наличие таланта, ровно как и вклад в развитие политических идей на территории пост-СССР. И по крайней мере для общего развития ознакомиться с его творчеством никому не помешает.

В Астане есть университет имени Гумилёва .

Кто был Гумилёв? -пассажир философского Парохода😊😅😮😢🎉😂